دژاوو، پدیده عجیب آشناپنداری لحظات

تا به حال برای شما پیش آمده که در یک لحظه با خودتان بگویید «من این صحنه را قبلاً یک بار تجربه کرده‌ام!» در صورتی که غیرممکن است چنین لحظه‌ای پیشتر برای شما رخ داده باشد. اگر این تجربه برای شما آشناست، به جهان دژاوو خوش آمدید.

حس آشناپنداری (دژاوو به انگلیسی: Déjà vu) زمانی رخ می‌دهد که احساس کنید چیزی که درحال حاضر اتفاق افتاده، می‌بینید یا حس می‌کنید قبلاً تجربه کرده اید؛ در حالی که پیشتر هرگز تجربه مشابهی نداشته اید. همین امر باعث می‌شود بسیاری از مردم از حس آشناپنداری شگفت زده شوند و حتی کمی بترسند. تصور علمی این است که در چنین لحظاتی، مغز انسان هنگ می‌کند و دو فکر متفاوت را باهم اشتباه می‌گیرد.

کلمه فرانسوی دژا وو که «دیده شده» معنا می‌دهد، کاملاً برازنده این احساس است. اما نکته مهم اینجاست: دژا وو چیست و چرا آن را تجربه می‌کنیم؟ دلیل علمی این پدیده چیست؟ در نجوافکت به این سؤالات پاسخ خواهیم داد.

دژاوو چیست؟

طبق تحقیقات، تقریباً 97 درصد مردم جهان حداقل یک بار در سراسر زندگی خود احساس دژاوو را تجربه کرده اند. این حس ناشی از یک پدیده ادراکی می‌شود و باعث می‌شود فرد تصور کند در زمان گذشته، دقیقاً همین شرایط و همین احساس را تجربه کرده است.

سنت اگوستین، یکی از فیلسوفان باستانی اولین کسی بود که در سال 400 میلادی به مفهوم دژا وو اشاره کرد و آن را «خاطرات کاذب» نامید. اما اولین شخصی که نامی به این احساس عجیب بخشید، امیل بوراک فیلسوف فرانسوی بود که در سال 1890 برای اولین بار آن را مطرح ساخت. متخصص اعصاب، اف ال آرناد نیز برای اولین بار کلمه دژا وو را در یک جلسه رسمی به کار برد.

طبق پژوهش‌های صورت گرفته، پزشکان دژا وو را علامتی برای زوال عقل می‎‌دانند. اما در بسیاری از موارد اثبات شده که مسئله تنها یک اشتباه کوچک در ادراک فرد است و ارتباطی با سلامتی ندارد.

دژاوو چگونه اتفاق می‌افتد؟

به باور جامعه پزشکی، دژاوو زمانی رخ می‌دهد که دو خط فکری متفاوت باهم تلاقی کنند. از یک سو، فرد موقعیت فعلی را درک می‌کند و از سوی دیگر ناخودآگاه او می‌داند که این «یادآوری» واقعیت ندارد. یکی از مهمترین ویژگی‌های آشناپنداری این است که فرد با خودش فکر می‌کند قبلاً در زندگی واقعی چنین چیزی را تجربه نکرده است.

گاهی مسئله تنها مربوط به اشتباه کوچکی در دوپارگی ادراک است. احتمال این وجود دارد که در آن لحظه به خصوص، ادراک فرد مختل شده و یا برای یک لحظه حواسش پرت شده باشد و در نتیجه تصور نادرستی پیدا کند. اولین درک، مربوط به لحظه حاضر است. بلافاصله درک دومی ایجاد می‌شود که ماهیت انحرافی دارد. اما به دلیل اینکه حواس ما هنوز معطوف به درک اول هستند و پردازش ناقصی از آن انجام داده‌اند، به اشتباه تصور می‌کنیم فلان لحظه یا تجربه را قبلاً گذرانده‌ایم.

افرادی که به دفعات تصور می‌کنند صحنه هایی از آینده در بیداری دیده‌اند، نسبت به سایر کسانی که این حالت را کمتر تجربه می‌کنند. معمولاً در مغز خود ماده خاکستری کمتری دارند. بخش مخ یا ماده خاکستری، بیرونی‌ترین لایه مغز است و مسئولیت کنترل عواطف، حرکات و خاطرات را بر عهده دارد. معمولاً هرچه حجم ماده خاکستری بیشتر باشد، عملکرد مغز مؤثرتر خواهد بود.

در افرادی که دچار مشکلات نورولوژیک هستند، این بخش از مغز فشرده می‌شود. در نتیجه قسمت‌هایی از جمله هیپوکامپ، شکنج پاراهیپوکامپ، و نئوکورتکس گیجگاهی (یعنی مناطقی که با تشکیل و حفظ خاطرات مرتبط هستند) تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

در افرادی که از اپی لپسی رنج می‌برند، دژاوو به کرات رخ می‌دهد و بخش ثبت خاطرات به شدت تحت الشعاع بیماری است. اما در افرادد سالم، بخش پردازش احساسات دچار رویداد تکرار صحنه می‌‌شود. برخی محققان نیز تصور می‌کنند که دژا وو احتمالاً ناشی از ارسال سیگنال نادرست به سمت لوب گیجگاهی باشد که پردازش خاطرات (به خصوص تجربه‎‌های دیداری) را برهم می‌زند.

انواع آشناپنداری

رخداد احساس تکرار صحنه برای افرادی که مغز سالمی دارند با کسانی که به مشکلات نورولوژیک مبتلا هستند شباهت دارد، اما فرایندی که در مغز اتفاق می‌افتد در شرایط مختلف متفاوت خواهد بود. افرادی که از مشکلات زیر رنج می‌برند نسبت به اشخاص سالم، بیشتر دژا وو را تجربه می‌کنند.

• اسکیزوفرنی؛
• زوال عقل؛
• اضطراب؛
• و صرع.

پدیده دژاوو به جز احساس تکرار صحنه های آشنا، در انواع دیگری نیز رخ می‌دهد که عبارتند از:

• Déjà entendu: قبلاً شنیده شده
• Déjà éprouvé: قبلاً تجربه شده
• Déjà fait: قبلاً انجام شده
• Déjà pensé: افکار تکراری
• Déjà raconté: قبلاً شمرده شده
• Déjà senti: احساسات تکراری یا بوهای تکراری
• Déjà su: احساس دانستن مطلبی از قبل

بروز دژاوو علامت چیست؟

در اکثر اوقات دژاوو علامت هیچ مسئله خاصی نیست و نیازی نیست فوراً نگران شوید مبادا فلان بیماری را دارید. البته با این حال، در برخی شرایط ممکن است آشناپنداری علامت یک بیماری یا ناخوشی خاص باشد. اگر احساس دژا وو به کرات رخ می‌دهد و آزاردهنده شده است، به شما استرس وارد می‌کند یا سبب خستگی شما می‌شود، بایستی به پزشک مراجعه کنید.

یکی از نظریاتی که پیرامون تفسیر دژا وو وجود دارد، تولید مقدار بیش از حد دوپامین است. طبق تحقیقاتی که بر روی لوب گیجگاهی انجام شده، در کسانی که دچار صرع هستند ترشح میزان بالای دوپامین دیده می‌شود.

یکی از عجیب‌ترین موارد رخداد حس دژاوو، بعد از استفاده داروهای آمانتادین و پروئین (فنیل پروپانولمین) دیده شده است. طبق پژوهش‌ها، در یک مورد مشاهده شد تجویز این ترکیب دارویی برای درمان عفونت ناشی از آنفلوانزا باعث افزایش دفعات پدیده دژاوو می‌شود.

بروز تجربه آشناپنداری در چه کسانی بیشتر است؟

هرکسی ممکن است در طی زندگی خود بارها دژا وو را تجربه کند. اما این پدیده در افراد زیر بیشتر از سایرین اتفاق می‌افتد:

• کسانی که تحصیلات بالا و مطالعه زیاد دارند؛
• افرادی که مدام در سفر هستند؛
• کسانی که خواب‌هایشان را به خاطر می‌آورند؛
• اشخاصی که از لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره نگرش‌های لیبرال دارند؛
• و افراد سنین 15 تا 25 سال.

دژاوو در اسلام

در اسلام، رویای صادقه به خوابی اطلاق می‌شود که با واقعیت مطابقت دارد و گویی پرده از غیب برداشته شده و حقایقی از آینده یا گذشته به بیننده نشان داده می‌شود. این نوع رویا، از جایگاه ویژه‌ای در دین اسلام برخوردار است و در احادیث و روایات متعددی به آن اشاره شده.

در اسلام، دژاوو به عنوان نوعی رویای صادقه تلقی می‌شود که در آن، فرد به طور گذرا، تصویری از آینده را در خواب خود می‌بیند و پس از وقوع آن اتفاق، احساس می‌کند که قبلاً آن را تجربه کرده است. اگرچه در اسلام، رویای صادقه به عنوان پدیده‌ای الهی و منبعی از وحی و الهام شناخته می‌شود، اما برخی از نظریات علمی، تفسیری متفاوت از آن ارائه می‌دهند.

بر اساس این تئوری‌ها، رویای صادقه و دژاوو هر دو از یک پدیده مشترک سرچشمه می‌گیرند: تلاقی ادراک ما و اشتباه در پردازش اطلاعات مربوط به وقایع اطراف.

مغز انسان به طور مداوم در حال پردازش اطلاعات دریافتی از محیط اطراف است. گاه ممکن است این پردازش اطلاعات به طور ناقص یا نادرست انجام شود و مغز به اشتباه، اطلاعات جدید را به عنوان خاطرات گذشته تلقی کند. علاوه بر این، مغز تمایل دارد به دنبال الگوها و نظم در وقایع باشد. این تمایل می‌تواند منجر به این شود که فرد، اتفاقات تصادفی را به عنوان نشانه‌ای از پیش‌گویی یا رویای صادقه تلقی کند.

همچنین، میل و اراده انسان در وقوع برخی اتفاقات، می‌تواند بر پردازش اطلاعات و تفسیر آنها توسط مغز تاثیر بگذارد. به این ترتیب، فرد تمایل دارد چیزی که می‌خواهد اتفاق بیفتد را تصور کند و به همین دلیل، در برخی موارد، چه در مورد اتفاقات خوشایند و چه در مورد اتفاقات ناخوشایند، به اشتباه تصور می‌کند که چیزی که در حال حاضر تجربه می‌کند را قبلاً یک بار از سر گذرانده است.

دژاوو چه زمانی علامت خطر است؟

صرع شایع ترین بیماری عصبی است که به پدیده دژاوو ربط داده می‌شود، چون لوب گیجگاهی مغز را که مسئول پردازش بینایی است را تحت تاثیر قرار می‌دهد. انواع مختلفی از صرع وجود دارد، اما معمولاً صرع‌های جزئی که به نام کانونی هم شناخته می‌شوند علامت دژاوو را به دفعات ایجاد می‌کنند.

برای اکثر افراد سالم، دژاوو هیچ تاثیر جدی ندارد، به جز کمی احساس سردرگمی در همان لحظه احساس تکرار تجربه. با این حال اگر به طور مکرر دژاوو را تجربه می کنید (چند بار در هفته یا بیشتر)، شاید بهتر باشد به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید تا از نظر صرع یا هر بیماری عصبی دیگر ارزیابی شوید.

جمع بندی

دژاوو یا تکرار وقایع، تجربه‌ای عجیب و غریب است که در آن فرد احساس می‌کند قبلاً آن موقعیت یا اتفاق را تجربه کرده است، در حالی که در واقعیت چنین تجربه‌ای نداشته .

علل و چگونگی وقوع آشناپنداری هنوز به طور کامل توسط علم شناخته نشده است، اما نظریات مختلفی در این زمینه وجود دارد. برخی از تئوری‌های علمی، دژاوو را ناشی از تلاقی ادراک و اشتباه در پردازش اطلاعات مربوط به وقایع اطراف می‌دانند. در این دیدگاه، مغز به طور ناقص یا نادرست اطلاعات دریافتی از محیط را پردازش می‌کند و به اشتباه، اطلاعات جدید را به عنوان خاطرات گذشته تلقی می‌کند.

همچنین، تمایل مغز به دنبال الگوها و نظم در وقایع، می‌تواند منجر به تفسیر نادرست اتفاقات تصادفی به عنوان نشانه‌ای از پیش‌گویی یا دژاوو شود. علاوه بر این، میل و اراده انسان در وقوع برخی اتفاقات می‌تواند بر پردازش اطلاعات و تفسیر آنها توسط مغز تاثیر بگذارد و به تصور اشتباه فرد از تجربه قبلی آن اتفاق منجر شود.

آیا تا به حال تجربه دژاوو را از سر گذرانده‌اید؟ چه احساسی داشتید و تصور می‌کردید چه تجربه‎‌ای برای شما تکرار شده؟ منتظر تجربه‌های جالب شما هستیم!

سؤالات متداول

مطالب مرتبط:

بهترین کشورها برای سفر در تابستان، ۱۰ کشور جذاب و پرطرفدار تابستانی بزرگترین مارهای ایران + تصاویر بختک یا فلج خواب چیست؟ چطور از شر آن خلاص شویم؟َ فواید خرما برای سلامتی؛ از بهبود قلب تا کاهش خطر سرطان