فلسفه هفت سین چیست؟ نگاهی به تاریخچه و نمادهای سفره هفت سین 1403

بدون شک سفره هفت‌سین، قلب تپنده‌ی نوروز ایرانی و جشن باستانی سال نوست. این سفره‌ی آیینی کهن، نمایانگر هفت سین (هفت عنصری که با حرف سین در زبان فارسی آغاز می‌شوند) است که هر کدام نمادی از امید، تجدید و شکوفایی در سال جدید هستند. برای بررسی فلسفه هفت سین باید در سفری فرهنگی غرق شویم که خانواده‌ها را به هم پیوند می‌دهد، تجدید حیات طبیعت را در آغوش می‌کشد و روح ماندگار میراث ایرانی را جشن می‌گیرد.

نوروز ایرانی یا جشن سال نو، زمانی رسماً آغاز خواهد شد که خانواده‌ها سفره 40هفت‌سین برای جشن گرفتن فرا رسیدن بهار بچینند. در این مقاله از نجوافکت به سراغ فلسفه هفت سین، یکی از زیباترین سنت‌های نوروز و معنای پنهان پشت هریک از عناصر آن خواهیم رفت.

قدمت فلسفه هفت سین

فرهنگ ایرانی به عنوان یکی از غنی‌ترین فرهنگ‌های جهان، تأثیر قابل توجهی بر فرهنگ‌های مختلف دیگر داشته است. ایران که اغلب به عنوان مهد تمدن شناخته می‌شود، تأثیرات مشهودی بر مناطق و سنت‌های گوناگون داشته که تا امروز واضح هستند.

یکی از زیباترین رسوماتی که بیش از ۳۰۰۰ سال است جشن گرفته می‌شود، نوروز است. نوروز به معنای واقعی کلمه «روز نو» است و آغاز سال نو ایرانی به حساب می‌آید که در اولین روز بهار(حدود ۲۱ مارس) جشن گرفته می‌شود.

مردم ایران برای بزرگداشت چنین روز بزرگی، آداب و رسوم مختلفی را به جا می‌آورند. هر یک از این آداب و رسوم معنای خاصی دارد و به جنبه‌ای مهم و اساسی از فرهنگ ایرانی اشاره می‌کند.

نوروز در اصل یک جشن زرتشتی و مقدس‌ترین جشن آن‌ها بوده و بر اساس باورها توسط خود زرتشت پایه‌گذاری شده است. هرچند تاریخچه‌ی دقیقی از پیدایش آن در دست نیست. از زمان امپراتوری هخامنشیان، سال رسمی با «روز نو» آغاز می‌شده است، یعنی زمانی که خورشید از برج ماهی (حوت) خارج شده و وارد برج حمل (فروردین) می‌شود که نشانگر اعتدال بهاری است.

اصطلاح نوروز برای اولین بار در سده‌ی دوم میلادی در اسناد فارسی مکتوب ظاهر شده، اما این روز در دوران هخامنشیان (حدود ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) نیز اهمیت ویژه‌ای داشت. در آن زمان، پادشاهان سرزمین‌های مختلف تحت امپراتوری ایران، در نوروز هدایایی را به نزد شاهنشاه ایران (شاهِ شاهان) تقدیم می‌کردند.

هفت سین در منابع تاریخی

تاریخچه فلسفه هفت سین همچنان مبهم است. برخی گمانه‌زنی کرده‌اند که اشیاء اولیه با حرف «شین» آغاز می‌شدند. دلیل این ادعا، مفهوم شاعرانه نسبتاً جدیدی است که می‌گوید: «در عهد کیانیان ایرانیان بر سفره نوروز شهد،  شیر، شراب، شکر ناب، شمع و شمشاد می‌گذاشتند.»

ساختگی بودن چنین توضیحی که به واژگان عربی اشاره دارد و از آیتم‌های مهمی در فلسفه هفت سین مانند سرکه، سمنو و اسپند غفلت کرده، آشکار است. همچنین دیدگاه‌هایی که اصطلاح «هفت سین» را تحریفی از «هفت سینی» یا «هفت میم» (اشیاء با حرف «میم» مانند ماست، میوه، مویز، میگو و غیره) یا حتی «هفت چین» (هفت چیز چیده شده) می‌دانند، چندان قابل اتکا و اعتنا نیستند.

در واقع، همه نشانه‌ها حاکی از آن است که فلسفه هفت سین به شکلی که می‌شناسیم، یک رسم باستانی و قدیمی نیست. اشاره‌ای مشکوک و تک به آن در نسخه‌ای خطی فارسی متعلق به دوران صفوی وجود دارد. در غیر این صورت، به ندرت در روایت‌های عینی سیاحان و مورخان قرن نوزدهم از مراسم نوروز به آن اشاره شده است.

فسلفه اجزای سفره هفت سین

هفت‌سین در واقع سنتی است که در آن هفت شیء نمادین که نام آن‌ها با حرف «سین» شروع می‌شود کنار هم چیده می‌شوند. سایر اقلام نمادین نیز این هفت شیء را همراهی می‌کنند و در مجموع، یک سفره‌ی هفت‌سین را می‌سازند. در گذشته، مردم تمام این وسایل را روی طاقچه یا پارچه‌ای طراحی‌شده شبیه به رومیزی، که به آن «سفره» می‌گفتند، می‌چیدند. به همین دلیل است که هفت‌سین را عموماً با عنوان «سفره هفت‌سین» می‌شناسند.

ارتباط فلسفه هفت سین با آموزه‌های زرتشتی

در فلسفه زرتشت، عدد هفت از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هفت آفرینش نیک اهورامزدا، هفت امشاسپند، هفت روز هفته و … همگی نشان دهنده اهمیت این عدد در این آئین هستند. بنابراین، انتخاب هفت عنصر برای سفره نوروز نیز می‌تواند به نوعی مرتبط با این فلسفه باشد. هر یک از عناصر سفره هفت سین، به نوعی نمادی از آرزوهای نیک ایرانیان برای سال نو است. به عنوان مثال، در فلسفه هفت سین آیتم سکه نماد ثروت و برکت، سیب نماد سلامتی و زیبایی، و سیر نماد دفع بیماری و حفظ سلامتی است.

چیدن سفره هفت سین، سنتی دیرینه است که نسل‌ها را به هم پیوند داده و هویت ایرانی را پاس می‌دارد. این سنت، فارغ از باورهای مذهبی، به عنوان نمادی از فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان در اقصی نقاط جهان شناخته می‌شود.

امروزه، اکثر مردم ترجیح می‌دهند به جای قرار دادن آن روی زمین و استفاده از طاقچه، از یک میز استفاده کنند. اما سایر بخش‌های سنت فلسفه هفت سین نسبتاً دست‌نخورده باقی مانده‌اند و مردم همچنان کارهایی را انجام می‌دهند که پدر و مادر و پدربزرگ و مادربزرگشان سال‌ها انجام داده‌اند.

مردم ایران قبل از شروع سال نو، تهیه‌ی وسایل مورد نیاز را آغاز می‌کنند و هنگامی که سفره‌ی هفت‌سین آن‌ها چیده شد، تا سیزدهمین روز عید نوروز که سیزده روز به طول می‌انجامد، در خانه‌هایشان باقی می‌ماند. اقلام هفت سین در نقاط مختلف کشور کمی متفاوت است، اما عناصری وجود دارند که یک هفت سین را تعریف می‌کنند. این عناصر عبارتند از سبزه، سمنو، سنجد، سرکه، سیب، سیرو سماق.

علاوه بر این عناصر، ایرانیان تمایل دارند وسایل دیگری مانند آینه، شمع، تخم مرغ رنگی، کاسه آبی که پرتقالی در آن شناور است، ماهی قرمز، سکه، سنبل و شیرینی و شیرینی سنتی مانند نقل یا شیرینی نخودچی را قرار دهند.

یک عنصر مهم دیگر در فلسفه هفت سین، «کتابِ حکمت» است که می‌تواند قرآن، اوستا، شاهنامه فردوسی یا دیوان حافظ باشد. هنگامی که سال نو آغاز می‌شود، بزرگ‌ترهای خانواده کتاب را باز کرده و برای دریافت فال یا اندرز شروع سال نو به آن رجوع می‌کنند. همچنین، این زمانی است که بزرگ‌ترها به جوانان و کودکان پول عیدی می‌دهند. آن‌ها معمولاً اسکناس‌های نو را لای صفحات کتاب می‌گذارند و به محض تحویل سال، کتاب را باز کرده و پول را به عنوان هدیه به اعضای خانواده می‌بخشند.

هفت سین و نمادهایی برای یک سال نو پربرکت

هر عنصر در فلسفه هفت سین نمادی از مفهومی در فرهنگ ایرانی است:

• سبزه: نماد رویش مجدد و تجدید حیات طبیعت
• سمنو: نماد زایش، باروری و شیرینی زندگی
• سنجد: نماد عشق و دلبستگی
• سرکه: نماد صبر و تحمل و گذر عمر
• سیب: نماد سلامتی، تندرستی و زیبایی
• سیر: نماد دفع بیماری و حفظ سلامتی
• سماق: نماد طلوع خورشید و چاشنی زندگی

علاوه بر این هفت سین، نمادهای دیگری نیز سفره را زینت بخشیده و مفاهیم دیگری را منتقل می‌کنند:

• آینه: نماد آسمان و خودشناسی
• ماهی قرمز: نماد زندگی، تحرک و برکت. همچنین، ماهی نماد ماه اسفند، آخرین ماه سال است و چرخیدن آن در تنگ، نمادی از گذر زمان و تحویل سال به حساب می‌آید.
• شمع: نماد روشنی، گرما و امید
• تخم مرغ: برای باروری، تخم مرغ‌ها را رنگ‌آمیزی می‌کنند.
• سکه: برای ثروت و برکت، سکه‌هایی را در سفره هفت سین قرار می‌دهند.

فلسفه هفت سین فراتر از چیدمان ظاهری، بازتابی از فلسفه و باورهای ایرانیان در استقبال از سالی نو است. هر عنصر با نماد خاص خود، آرزوی نیک و مفهومی ارزشمند را به همراه دارد. چیدن این سفره زیبا، سنتی دیرینه است که نسل‌ها را به هم پیوند داده و هویت ایرانی را پاس می‌دارد.

جمع بندی

فلسفه هفت سین، عنصری جدایی‌ناپذیر از نوروز ایرانیان، سفره‌ای رنگارنگ و پر رمز و راز به حساب می‌آید که ریشه در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. در این مقاله به بررسی فلسفه و معنای هریک از عناصر سفره هفت سین پرداختیم و نشان دادیم که چگونه این سنت دیرینه، انعکاسی از باورها، آرزوها و نگرش ایرانیان به آغاز سال نو برشمرده می‌شود.

سبزه نماد رویش مجدد و تجدید حیات طبیعت، سمنو نماد زایش و باروری، سنجد نماد عشق و دلبستگی، سرکه نماد صبر و تحمل، سیب نماد سلامتی و زیبایی، سیر نماد دفع بیماری و سماق نماد طلوع خورشید و چاشنی زندگی است.

علاوه بر این عناصر، آینه نماد آسمان و خودشناسی، ماهی قرمز نماد زندگی و تحرک، شمع نماد روشنی و امید، تخم مرغ نماد باروری و سکه نماد ثروت و برکت هستند.

هفت سین، بیش از یک سنت، یک فرهنگ است. این سفره رنگارنگ، انعکاسی از فلسفه، باورها، آرزوها و نگرش ایرانیان به آغاز سال نو و فصل بهار است. چیدن این سفره زیبا، فرصتی برای تجدید دیدار با خانواده و دوستان، شکرگزاری برای نعمت‌ها و آرزوی سالی نیکو برای خود و دیگران خواهد بود. امیدواریم سال جدید برای شما به نیکی و شادکامی آغاز شود!

سؤالات متداول‌

مطالب مرتبط:

8 ایده برای تزیین هفت سین؛ جدیدترین مدل های تزیین سفره عید نوروز تزیین سفره شب یلدا و نحوه سفره آرایی جذاب در شب طولانی سال برترین خواننده های زن خارجی | خوش صدا ترین خواننده های زن خارجی کدامند؟ بهترین مانگاها | جذاب ترین مانگاهای قرن که باید قبل از مرگ بخوانید بهترین خواننده های راک جهان | با 10 بهترین خواننده های راک خارجی آشنا شوید! بهترین انیمه های 2023 | بهترین انیمه های ۲۰۲۳ که نباید از دست بدهید بهترین بازی های کامپیوتری کدامند؟ | 15 بازی برتر PC در قرن 21 بهترین انیمه های ترسناک | 10 انیمه ترسناکی که شما را از خواب می اندازند!