ناگفته‌هایی از رویای صادقه | پیش بینی آینده یا فریب ذهن؟

تا به حال پیش آمده که احساس کنید خوابی که مدت‌ها پیش دیده‌اید، در جهان واقعی به حقیقت می‌پیوندد؟ ممکن است این اتفاق، چیزی به سادگی تکرار یک موقعیت باشد یا به رخداد حادثه یا دستاورد خاصی مربوط شود. در روانشناسی غرب، به این پدیده دژاوو ( به انگلیسی: Deja vu) گفته می‌شود اما در فرهنگ خاورمیانه و به خصوص اسلام، کلمه دیگری برای آن وجود دارد: رویای صادقه.

نگاه‌های مخالف و موافق زیادی در ارتباط با این پدیده در جریان هستند. موافقان با استناد به روایاتی در کتاب‌های مقدس از جمله قرآن و انجیل، واقعیت رویای صادقه را تأیید می‌کنند. از سویی افراد شکاکی نیز هستند که رویای صادقه را ترشحات ذهن فوق العاده فعال انسانی می‌دانند.

اما حقیقت چیست؟ رویای صادقه واقعیت دارد یا حاصل از اتصالی در سیمکشی مغز ماست؟ در این مقاله، نجوافکت از چند زاویه به مقوله رویای صادقه می‌پردازد و دیدگاه قرآن، علم روانشناسی و جهان مدرن نسبت به این پدیده را بررسی می‌کند.

رویای صادقه چیست؟

حافظه انسان، قدرتی فوق العاده دارد. به ما اجازه می‌دهد تا اتفاقات مختلفی که در طی روز رخ می‌دهند را به خاطر بسپاریم (حتی اگر در خودآگاه ما ثبت نشوند) و دوباره آنها را به یاد بیاوریم. طبیعتاً برای اینکه چیزی در ذهن ما ثبت شود، ما باید در آن موقعیت حضور داشته و در رخداد آن شرکت داشته باشیم یا به هر طریقی از آن مطلع شده باشیم. با این حال، چطور می‌توانیم موقعیت‌هایی از رویای صادقه که در آنها وقایع قبلاً هرگز تجربه نشده‌اند اما احساس می‌کنیم درحال تکرار شدن هستند را توجیه کنیم؟

احتمالاً برای شما نیز پیش آمده است که چیزی را طوری به خاطر می‌آورید که انگار آن را انجام داده یا در آن مکان حضور داشته‎‌اید. تمام جزئیات برای شما آشناست: رنگ‌ها، نورها، صداها، همه چیز. در چنین موقعیتی می‌کوشید خاطره‎‌ای مبهم را به یاد آورید، وقایع بعدی را حدس بزنید، جزئیات را برای خود روشن کنید و ناگهان به خط پایان می‌رسید. شروع دوباره زندگی و گذر از حس عجیبی که خبر از دانستن اتفاقات آینده می‌داد، این سؤال را برجا می‌گذارد: اصولاً چرا چنین اتفاقی باید رخ دهد؟ آیا حقیقتی در پس رویاهایی که حس می‌کنیم به واقعیت پیوسته وجود دارد، یا تمام ماجرا حاصل بازی ذهن خود ماست؟

رویای صادقه یا دژاوو زمانی رخ می‌دهد که احساس می‌کنیم درحال تجربه دوباره یک اتفاق، دقیقاً با شرایط مشابه هستیم. در چنین وضعیتی آگاه هستیم که این حس، یک رویا را برای ما تداعی می‎‌کند و قبلاً تصویری از همین واقعه را مو به مو نظاره گر بوده‌ایم. تقریباً 70 درصد مردم در طی زندگی خود، رویای صادقه را حداقل یک مرتبه تجربه می‌کنند و اتفاقی کاملاً معمولی به حساب می‌آید. شاید با این آمار، تصور کنید که باید درباره این پدیده چیزهای زیادی بدانید و بتوانید دقیقاً توضیح بدهید که چرا چنین اتفاقی می‌افتد.

اما حقیقت چنین نیست. رویای صادقه و حس و حال دژاوو، با لایه‌ای از اسرار ناشناخته و تفاسیر ماوراء الطبیعه که تحت تأثیر مذاهب مختلف و متون کتاب‌های مقدس هم قرار گرفته‌اند، پوشیده شده‌اند. این پدیده همواره به صورت ناگهانی و پیش بینی نشده رخ می‌دهد. دقیقاً به همین خاطر است که تحقیق درباره این مسئله، با دشواری‌های زیادی روبروست و فرضیه‌های زیادی درباره تجربه رویای صادقه وجود دارند. دقیق‌تر بگوییم، بیش از 30 تئوری متفاوت درباره رویای صادقه مطرح شده‌اند. با این اوصاف ممکن است رویای صادقه ما مربوط به هریک از این تئوری‌ها، یا ترکیبی از چند تئوری باشد.

رویای صادقه در روانشناسی

افراد مختلف، تجربه‌های متنوعی از رویای صادقه دارند. ممکن است این رویا کوتاه، متوسط یا طولانی باشد. برای مثال، ممکن است در خیابان ناگهان چهره کسی را ببینید و برای شما آشنا به نظر بیاید، در حالی که قبلاً هرگز آن شخص را ندیده‌اید. این آشناپنداری، به طیف وسیعی از دلایل اتفاق می‌افتد و بسیاری از آنها ناشی از سندرم آشناانگاری اشتباه هستند.

بارها و بارها محققان کوشیده‌اند تا رویای صادقه را شبیه سازی کنند. در یکی از تحقیقات سال 2006، پزشکان با ایجاد شرایط خاصی از هیپنوتیزم تلاش کردند خاطره ویژه‌ای را روی حافظه افراد مورد آزمایش به وجود بیاورند. مثلاً انجام یک بازی خاص، یا نگاه به نوشته‌هایی با رنگ‌های ثابت. سپس تصمیم گرفتند که کدام افراد، این خاطره را به یاد بسپارند و یا فراموش کنند. افراد منتخب، بعد از خارج شدن از هیپنوتیزم احساسی مانند رویای صادقه را تجربه کردند. در پژوهش‎‌های دیگر، دانشمندان با استفاده از تکنولوژی واقعیت مجازی (vr) کوشیدند شرایط رویای صادقه را بازآفرینی نمایند.

برای ایجاد رویای صادقه در این حالت، کافیست شرایط با جزئیات و دقتی خاص بازسازی شود که فرد بعد از بازگشت به دنیای واقعی مجدداً بتواند مشاهداتش را به یاد بیاورد. این موفقیت در بازسازی رویای صادقه، ثابت می‌کند که داستان ربطی به دنیای ماورایی ندارد، بلکه با یک پدیده حافظه‌ای مواجه هستیم. درست مانند کلمه‌ای که نوک زبان است و فراموش می‌شود، رویای صادقه‌ هم خاطره‌ای است که روی نوک حافظه قرار گرفته و علت به یاد آوردن آن را نمی‌دانیم.

تئوری‌های رویای صادقه

یکی از تئوری‌های رویای صادقه، این است که مغز اتفاقی در گذشته را در موقعیتی مشابه به خاطر می‌آورد. اما از آنجا که قدرت بازیابی تمام جزئیات را ندارد، ویژگی‌های موقعیت فعلی را دقیقاً به عنوان خاطرات گذشته پردازش می‌کند. شاید معتقد باشید که حس رویای صادقه، فراتر از این چیزهاست. بنابراین نمی‌توان این تئوری را تأیید کرد.

تئوری بعدی، بیان می‌کند که رویای صادقه در اثر برقراری یک اتصال کوچک بین حافظه کوتاه مدت و بلند مدت رخ می‌دهد. طبق این تئوری، برخی حوادث بدون اینکه از حافظه کوتاه مدت رد شده باشند، مستقیماً وارد حافظه طولانی مدت می‌شوند.

حتی ممکن است رویای صادقه، حاصل از تلاش بی‌نتیجه مغز ما برای یافتن نقاط شباهت بین موقعیت پیش رو و خاطره‌ای باشد که از گذشته در ذهن باقی مانده است. وقتی مدام درگیر یک روتین و شرایطی تکراری باشیم، مغز ناخودآگاه این روتین را بررسی می‌کند تا به نقطه شروع آن برسد. اما زمانی که ذهن خسته، تحت فشار و استرس باشد، کارکرد بهینه را ندارد و در بازیابی خاطرات و رسیدن به نقطه شروع، دچار مشکل می‎‌شود. اینجاست که امکان دارد ساده‌ترین اتفاق‌ها، برای ما آشنا جلوه کنند.

ممکن است صرفاً دیدن یک تصویر، رد شدن ماشینی در خیابان یا حتی دیدن یک لیوان خالی روی میز، باعث شود تصور رویای صادقه به ما دست بدهد و احساس کنیم صحنه‌ای دقیقاً درحال تکرار است. اما ذهن، اطلاعات دقیقی به ما نمی‌دهد و در میانه راه یادآوری، رهایمان می‌کند. این حس معلق بودن، یکی از تجربه‌های رایج است که در رویای صادقه اتفاق می‌افتد.

تئوری بعدی شاید زیادی تخیلی به نظر برسد، اما بیان می‌کند که رویای صادقه حاصل از یک خطا در ماتریکس دنیای شبیه سازی شده است. طبق عقیده این تئوری، ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که توسط مخلوقاتی فوق پیشرفته اداره می‌شود و تمام اتفاقاتی که برای ما می‎‌افتند، از پیش برنامه ریزی شده هستند. در نتیجه، رویای صادقه می‌تواند حاصل از ارور در کدنویسی برنامه زندگی ما باشد و موقعیتی که پیش روی ما درحال رخ دادن است، به اشتباه خاطراتمان از گذشته را تداعی می‌کند. طبق این تئوری، رویای صادقه با انگیزه اصلاح یک اتفاق در گذشته یا سفر به آینده اتفاق می‎‌افتد.

شاید جالب باشد بدانید که رویای صادقه، انواع مختلفی دارد. یکی از رایج‌ترین مدل‌های آن، رویای صادقه پیش شناختی است که در آن، احساس می‌کنید می‌توانید اتفاقی را پیش بینی کنید. البته قرار نیست همیشه چنین اتفاقی را به رویای صادقه نسبت بدهیم. در خیلی مواقع، با اتفاقی کاملاً شانسی مواجه هستیم. بنابراین قرار نیست هر زمانی که با چنین پدیده‌ای روبرو شدید، آن را یک رویای صادقه پیش شناختی بدانید.

رویای صادقه در اسلام

در باور اسلامی، اصولاً خواب و رویا به سه دسته تقسیم می‌شود:

• خواب‌های آشفته که حاصل از تنش‌های روانی روزمره و درگیری‌های افراد با زندگی هستند و معنا و مفهوم خاصی ندارند؛
• خواب‌های شیطانی که از سوی اهریمنان و برای آشوب زده و گمراه کردن مؤمنان پدیدار می‌شوند؛
• و خواب‌های صادقه که تنها جزء باقیمانده از نبوت به شمار می‌آیند و شیوه‌ای برای بشارت، هدایت یا ترساندن افراد باایمان از سوی نیروهای الهی هستند.

در برخی روایات از ائمه، رویای راستین، حسنه، صالحه یا رویای صادقه، همان مکاشفه توصیف شده است که در خواب روی می‌دهد. طبق احادیث، روایات و آیات قرآن، رویای صادقه نوعی بشارت یا پیش بینی از آینده به حساب می‌آید که بندگان برگزیده (به ویژه پیامبران، امامان و مؤمنان) به خواست خداوند آن را تجربه می‌کنند.

در مذاهب مختلف سخن فراوانی درباره مکاشفه و وحی وجود دارد و درباره چیستی، علت و نحوه انجام آن بحث‌های فراوانی انجام شده است. فلاسفه و عالمان دینی درباره این مقوله، اعتقادات و اشارات مختلفی داشته‌اند. در دیدگاه اسلام، رویای صادقه به سه نوع رخ می‌دهد:

1. رویایی که روشن و گویاست و نیاز به تعبیر ندارد، مانند خوابی که حضرت ابراهیم (ع) درباره ذبح اسماعیل دیده بود.
2. خواب‌هایی که بخشی از آنها گویا هستند و بخش دیگر نیازمند تفسیر است؛ مانند خواب یوسف (ع) درباره سجده ماه، خورشید و 12 ستاره بر او.
3. خواب‌هایی که بایستی توسط یک مفسر مدبر و عاقل تعبیر شوند؛ مانند خواب پادشاه مصر در ارتباط با خشکسالی هفت ساله.

برخی منابع، دیدن رویای صادقه را دلالتی بر وجود روح می‌دانند. به اعتقاد مسلمانان، دیدن رویای صادقه و آگاهی یافتن از وقایع آینده در خواب شرایط خاصی دارد و برای هرکسی اتفاق نخواهد افتاد. از این رو، اعمال و ادعیه خاصی به عنوان دعا برای دیدن رویای صادقه معرفی می‌شوند. البته در هیچ یک از روایات موثق توسط پیامبر یا ائمه، چنین ادعیه‌ای معرفی نشده‌اند و صحت و سقم آنها همچنان مورد بحث و بررسی قرار دارد.

رویای صادقه در قرآن

در قرآن نمونه‌های زیادی از رویای صادقه نقل شده‌اند که معروف‌ترین آنها، شامل نمونه‌های زیر می‌شوند.

• آیه 27 سوره فتح: وعده فتح مکه به پیامبر اسلام (ص)؛
• آیات 102 تا 105 صورت صافات: دستور به حضرت ابراهیم (ع) برای ذبح فرزندش اسماعیل؛
• آیات 4 و 100 سوره یوسف: سجده خورشید، ماه و یازده ستاره بر یوسف (ع) و تحقق آن در زمانی که او عزیز مصر شد و پدرش یعقوب، همسرش و یازده برادرش در مقابل او تعظیم کردند؛
• آیه 60 سوره اسرا: خواب پیامبر (ص) در ارتباط با شجره ملعونه و بالا رفتن چندین میمون از منبر او (که به معنای حکومت بنی امیه بعد از پیامبر بود)؛
• آیات 36 تا 41 سوره یوسف: خواب دو هم‌سلولی یوسف (ع) در زندان؛ یکی درباره شراب گرفتن از انگور و دیگری درباره نان بر سر داشتن و خوردن پرندگان از آن.
• آیات 43 تا 47 سوره یوسف: خواب فرعون مصر درباره خورده شدن هفت گاو چاق توسط هفت گاو لاغر، هفت خوشه خشک و هفت خوشه سبز و تعبیر آن به هفت سال قحطی.

علل و عوامل دیدن رویای صادقه

با وجود تمام توصیف‌هایی که از منظر روانشناسی، علم و مذهب برای خواب و رویای صادقه ارائه دادیم، هنوز نمی‌توان نظری قطعی برای علت رخداد این پدیده ارائه داد. برخی منابع، رویاهایی که ظاهراً به واقعیت می‎‌پیوندند را به عوامل ماوراء الطبیعه نسبت می‎‌دهند و آنها را بشارت‌هایی از سوی خدا، نیروهای الهی، روح درگذشتگان و حتی شیاطین می‌دانند. برخی محققان و روانشناسان نیز رویاهای صادقه را حاصل خطایی در به یاد آوردن خاطرات گذشته و ارتباط ناخودآگاه آنها با وقایع پیش رو تعریف می‌کنند.

احساس به حقیقت پیوستن خواب‌ها در دنیای واقعی، به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد. همانطور که گفتیم، ذهن انسان مانند یک حافظه SD نیست که تمامی وقایع و خاطرات را با تمام جزئیات به  خاطر بسپارد. به همین علت، مشاهده یک آیتم خاص می‌تواند به نحوی یادآور واقعه یا مفهومی شود که شاید هیچ ربط مستقیمی به آن آیتم نداشته باشد.

عملکرد منطقی مغز انسان، یکی دیگر از علل احتمالی بروز احساس رویای صادقه است. ذهن ما در هیچ ساعتی از شبانه روز خاموش نمی‌شود و حتی در زمان خواب نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد. بنابراین حتی در زمانی که رویا می‎‌بینیم، این احتمال وجود دارد که ذهن اطلاعات موجود از خاطرات روزمره را با منطق خود ترکیب کند و رویاهایی خلق نماید که امکان رخداد آن در جهان واقعی وجود داشته باشد. با توجه به این نکته، عجیب نیست که مثلاً از هر 50 خوابی که می‌بینیم، یکی اندکی شبیه به اتفاقات دنیای واقعی از آب دربیاید.

آیا می‌توان رویای صادقه را پیش بینی از آینده دانست؟

ذهن انسان، همیشه تمایل فراوانی به دراماتیک کردن شرایط مختلف دارد. بنابراین زمانی که احساس رویای صادقه را تجربه می‌کنید، احتمالاً بدتان نیاید که تصور کنید ذهن شما درحال پیش بینی آینده است. تئوری دیگری وجود دارد که ادعا می‌کند مغز انسان، از یک مرحله خاص به بعد قدرت پیش بینی وقایع آینده را تا حدودی به دست می‌آورد. واقعیت اینجاست که ذهن ما با قدرت بی‌نظیر تخیل، می‌تواند وقایعی را تصور کند که شاید اتفاق بیفتند و شاید نیفتند.

تفاوت خواب شفاف و رویای صادقه

یکی از اشتباهات رایجی که در ارتباط با توصیف و درک از رویاهای صادقه روی می‌دهد، اشتباه گرفتن آن با مفهوم خواب شفاف (به انگلیسی: Lucid Dream) است. خواب‌های شفاف، نوعی تکنیک برای کنترل آگاهانه رویاها هستند که با تمرین و تکرار فراوان به دست می‌آیند. در این حالت، فرد خواب‌های خود را کاملاً واضح می‎بیند و برخلاف بسیاری از رویاها که اتفاقات به صورت ناخودآگاه می‌افتند، قدرت کنترل وقایع در رویا را دارد.

اما رویای صادقه به حالتی گفته می‌شود که شخص در بیداری به سر می‌برد اما احساس می‌کند واقعه‌ای که در دنیای حقیقی در جریان است را پیشتر در عالم خواب مشاهده کرده است. این پدیده که به نوعی همان دژاوو به حساب می‌آید، لزوماً ارتباطی با خواب و رویا ندارد و ممکن است حاصل از یک اشتباه در به خاطر آوردن اطلاعات ذهن باشد.

جمع بندی

اگر تئوری‌های ترشح شده از تخیلات و پاپ کالچر مانند شبیه سازی شده بودن دنیا را کنار بگذاریم، می‌توانیم نتیجه بگیریم که رویای صادقه تا حد زیادی به اتفاقاتی که داخل مغز رخ می‎‌دهند ربط دارد. محققان بارها موفق شده‌اند شرایط لازم برای ایجاد حس دژاوو یا رویای صادقه را بازسازی کنند. با توجه به این نکته، نمی‌توانیم رویاهای صادقه را یک روش برای پیش بینی آینده بدانیم.

کلید تمام رویاهای صادقه، در خاطرات گذشته ما نهفته است. ذهن انسان قدرت به خاطر آوردن خاطرات با تمام جزئیات را ندارد و نمی‎‌تواند انبوهی از اطلاعات پراکنده را کنار بزند تا وقایع اصلی را به یاد بیاورد. به همین علت در شرایطی که کوچکترین شباهتی به خاطرات گذشته داشته باشد، احساس آشناپنداری رخ می‌دهد و تصور می‌کنیم پیشتر، موقعیتی که هرگز تجربه نکرده‌ایم را از سر گذرانده‌ایم.

در این میان، خیلی از افراد معتقدند کنکاش در دنیای رویای صادقه، لذت لحظه کمیاب دژاوو را از بین می‎‌برد. پس بیایید با قاطعیت درباره این پدیده نظر ندهیم و اجازه بدهیم رویای صادقه، در هاله‌ای از اسرار جذابش باقی بماند.

نظر شما درباره تئوری‎‌های رویای صادقه چیست؟ آیا تا به حال تجربه رویاهای صادقه را داشته‌اید؟ منتظر تجربه‌های جالب شما هستیم!

مطالب مرتبط:

بختک یا فلج خواب چیست؟ چطور از شر آن خلاص شویم؟َ دژاوو، پدیده عجیب آشناپنداری لحظات بهترین کشورها برای سفر در تابستان، ۱۰ کشور جذاب و پرطرفدار تابستانی آشنایی با تیپ های شخصیتی MBTI | کدام یک از تایپ های MBTI هستید؟ جت لگ (Jet Lag) چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟ لیست بهترین فیلم های 2024 و مورد انتظار ترین آنها ناگفته‌هایی از بمب تزار؛ هیولایی در میان تسلیحات هسته‌ای شوروی سابق بهترین بازی های ایکس باکس تمام دوران؛ از 2001 تا 2024