حدود 65 و نیم میلیون سال پیش، انقراض دایناسورها رخ داد. خزندگان غول پیکر از روی زمین محو شدند و در دوره زمین شناختی فعلی یعنی دوران سنوزوئیک، جای خود را به موجودات کوچکتری مانند پرندگان و پستانداران دادند. با این وجود، آثار خزنده‌های عظیم هنوز در اعماق حیات وحش زنده بود؛ یعنی زیر فلس‌های تیتانوبوآ، بزرگترین مار تاریخ.
تایتانوبوآ یا همان تیتانوبوا، یکی از غول پیکرترین مارهایی است که احتمالاً در کل تاریخ روی زمین خزیده. در مقایسه با جثه عظیم این جانور، بزرگترین مارهای جهان مانند آناکوندای سبز و پیتون‌های امروزی مانند رشته‌های ماکارونی هستند.
اما مگر تیتانوبوآ منقرض نشده است، پس اولین نشانه‌های حاکی از حضور آن روی زمین کی کشف شدند؟ این مار عظیم الجثه در کجا می‌زیسته، چقدر طول داشته و از چه جانورانی تغذیه می‌کرده است؟ چه چیزی باعث انقراض مار عظیم الجثه شد؟ امروز در نجوافکت به تمامی این سؤالات پاسخ خواهیم داد.
تیتانوبوآ اولین بار کجا کشف شد؟
اولین قطعات از فسیل تیتانوبوآ (به انگلیسی: Titanoboa) در سال 2009 و در معدن زغال سنگ سِرِخون (Cerrejón) در کلمبیا کشف شدند. سرخون یکی از بزرگترین معادن زغالسنگ در شمال کشور کلمبیاست که تنها در سال 2021، بالای 23 میلیون تن زغال از آن استخراج شده. با این حال، زغال سنگ تنها خروجی ارزشمند این منطقه نیست.
دیرینه‌شناسان که در کنار معدن‌کاران کار می‌کنند، هزاران فسیل از دوران سنوزوئیک را در سرِخون کشف کرده‌اند. قدمت این فسیل‌ها که حدود ۵۸ میلیون سال است، به دوران پالئوسن اولیه باز می‌گردد و شامل گیاهان عجیب و غریب، ماهی‌های رودخانه‌ای، شکارچیانی شبیه تمساح، لاک‌پشت‌های غول‌پیکر با لاک به طول ۱.۷۲ متر و صد البته، تیتانوبوآ می‌شود. البته این تنها چند نمونه از فسیل‌هاست.
با توجه به این فسیل‌ها، چنین تخمین زده می‌شود که منطقه سرخون در میلیون‌ها سال گذشته، درست مانند دلتای رودخانه امروزی آمازون یک منطقه گرمسیری و باتلاقی بوده است. داخل رودخانه‌های باستانی، پر از گیاهان آبزی بوده و در اطراف آنها، درختان پهن برگ روییده بودند. در میان تمام این پوشش گیاهی، تیتانوبوآ عظیم برای خودش چرخ میزده است.
این دوران، آغاز عصر پستانداران بود اما این گروه از جانوران هنوز به اندازه‌ای درشت و پرجمعیت نشده بودند که تاب ایستادگی دربرابر خزندگان غول پیکری مانند تیتانوبوآ را داشته باشند.
نتیجه مطالعه فسیل‌های بازمانده از بزرگترین مار تاریخ
تا امروز، 28 نمونه از بقایای فسیل شده این بزرگترین مار تاریخ در سرخون کشف شده است اما متاسفانه هنوز هیچکس موفق نشده یک اسکلت کامل از آن را پیدا کند. استخوان‌های مار، به طور کلی ظریف و شکننده هستند. از همین رو اغلب در فرایندهایی مانند تجزیه، لاشه خواری و مراحل طولانی و دشوار فسیل شدن دوام نمی‌آورند. با تمام این اوصاف، جامعه علمی ناچار شده با مجموعه‌ای از استخوان‌های دنده و مهره به همراه قطعات جمجمه سروته داستان را هم بیاورد.
محققان با تعمیم ساختار بدن تیتانوبوآ به مارهای کنونی و با توجه به ابعاد استخوان‌های کشف شده، حدس می‌زنند این مار عظیم بین 65 الی 50 میلیون سال پیش در میان گونه‌های غول پیکر دیگری مانند تمساح‌هایی به طول 5 متر و لاک‌پشت‌های 3 متری می‌زیسته است. به احتمال زیاد تیتانوبوآ (که نام علمی Titanoboa cerrejonensis برای آن پیشنهاد شد) از خانواده مارهای بوآ و فاقد زهر بوده و برای کشتن طعمه خود، آن را تا سرحد مرگ فشار می‌داده است.
شباهت مارهای غول پیکر معاصر به تیتانوبوآ
از بین تمام مارهای بوآ که امروزه در جهان زنده هستند، شاید بوآ دم قرمز نزدیک‌ترین خویشاوند به بزرگترین مار تاریخ باشد. این گونه مار نیز می‌تواند تا 4 متر طول داشته باشد. برخی منابع نیز تیتانوبوآ را با یکی از بزرگترین مارهای جهان، یعنی آناکوندای سبز مقایسه می‌کنند. این مار بومی امریکای جنوبی، می‌تواند به طول 8 متر و وزن بیش از 200 کیلوگرم برسد.
با این حال، هیچ یک از این مارها حتی به گرد پای تیتانوبوآ هم نمی‌رسند. دانشمندان گمان می‌برند طول کل بدن این شکارچی دوران پالئوسن، بیش از 12 متر و حتی تا 15 متر بوده باشد. از لحاظ تئوری، گفته می‌شود که وزن تیتانوبوآ به بیش از 1.25 تن می‌رسید.
عادات غذایی تیتانوبوآ
به طور کلی، مارهای عظیم الجثه قادرند جنبنده‌هایی که در دهان عظیمشان جا شوند را نوش جان کنند. با توجه به اینکه آناکونداهای سبز قادرند کاپی‌بارا (جوندگانی به اندازه گوسفند)، خویشاوندان کوچک کروکودیل امریکایی و لاک پشت‌های بزرگ را بخورند، بعید نیست که در برنامه غذایی تیتانوبوآ نیز گزینه‌هایی به بزرگی یک گاو وجود داشته باشد.
آناتومی بقایای فسیل یافت شده از تیتانوبوآ و فرم دندان‌ها و آرواره آن، شباهت زیادی به برخی مارهای امروزی دارد که از ماهیان تغذیه می‌کنند. محققان بر این باورند که بزرگترین مار تاریخ نیز عادت به تغذیه از خزندگان کوچکتر و موجودات آبزی داشته است. اگر این امر درست باشد، تیتانوبوآ تنها مار سمی عظیم الجثه در تاریخ خواهد بود که بخش زیادی از رژیم غذایی آن را ماهیان و آبزیان تشکیل می‌داده‌اند.
به گفته یکی از اولین محققانی که روی تیتانوبوآ مطالعه می‌کرد، این مار عظیم الجثه طعمه‌های بزرگش را یک مرتبه و درسته میبلعیده است. سپس بایستی ماه‌های متمادی را صرف هضم نمودن لقمه عظیمش می‌کرد. از این رو، احتمال می‌رود که تیتانوبوا تنها سه الی چهار مرتبه در سال تغذیه می‌کرده است.
زیستگاه تیتانوبوآ
حدس زده می‌شود که بزرگترین مار تاریخ نیز مانند همنوعانش، زمان زیادی را در آب سپری می‌کرده است. از طریق معابر آبی، این مار عظیم می‌توانست وزن وحشتناک بدنش را جابجا کند و از گرمای سوزان جنگل دور باشد.
دیرینه شناس دانشگاه کمبریج آقای جیسون هد، برای اولین بار در یک مقاله داخل مجله نیچر (Nature) از کشف گونه جدید مار خبر داد. او معتقد بود وجود این جانور، می‌تواند مدرکی برای آب و هوای گرم دوران پالئوسن باشد. دانشمندان هواشناسی معتقدند کره زمین در اوایل دوره پالئوسن بسیار گرم‌تر از امروز بوده است. خزندگان احتمالا از این گرما رضایت داشتند، چون اکثر مارها، مارمولک‌ها، لاک‌پشت‌ها و تمساح‌ها نمی‌توانند مانند انسان گرما تولید کنند. در عوض، آنها با جذب گرما از محیط اطراف، عملکردهای حیاتی خود را حفظ می‌کنند.
بر اساس محاسبات پژوهشگران، وجود این خزنده خونسرد عظیم الجثه نشان میدهد که میانگین دمای سالانه کلمبیا در 65 میلیون سال پیش، بین 30 الی 34 درجه سانتیگراد بوده است. با این وجود، نمی‌توان مارهایی که امروزه منقرض شده‌اند را معیار قابل اعتمادی برای سنجش دما درنظر گرفت.
انقراض تیتانوبوآ
دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که بزرگترین مار تاریخ به چه دلیل و در چه زمانی منقرض شد، اما ممکن است انقراض آن به تغییرات دمای زمین مربوط بوده باشد. در دوران پالئوسن، نیمکره جنوبی جهان به صورت اکوسیستمی بدون هیچ یخی در قطبهای زمین وجود داشت. دما و رطوبت در جنگل‌های بارانی، بیشتر از سایر نقاط است. جاناتان بلاچ، دیرینه شناس دانشگاه فلوریدا با اشاره به این فکت‌ها، اظهار داشت که پژوهش روی چنین منطقه‌ای کار دشواری است.
وی می‌افزاید:
- «ما درباره تاریخچه این مناطق و به خصوص خط استوا (محل زندگی احتمالی تیتانوبوآ) چیز زیادی نمی‌دانیم. حتی امروزه یافتن فسیل موجوداتی که زمانی در چنین محیط متنوعی می‌زیسته‌اند کار دشواری است. از همین رو نمی‌توانیم با اطمینان دلیلی برای انقراض تیتانوبوآ عنوان کنیم.»
با کاهش دمای جهانی، ابعاد گونه‌های مختلف نیز آب رفت. ممکن است بزرگترین مار تاریخ نیز درست مثل میلیون‌ها گونه دیگر، در رقابت با مارهای کوچکتر اما فراوان‌تری که به تدریج در جنگل‌های بارانی ظاهر شده بودند مغلوب شده و منقرض شده باشد. با توجه به چنین مسائلی، این سؤال باقی می‌ماند که آیا افزایش گرمای جهانی ممکن است باعث ظهور مجدد خزنده‌های عظیم شود یا خیر. البته بلاچ در این مورد مخالفت می‌کند. دشمن بسیار عظیم‌تری محیط زندگی پیشین تیتانوبوآ و حتی بسیاری از مارهای امروزی را از بین برده است؛ دشمنی به نام انسان.
اسکلت تیتانوبوآ در گوگل مپ، شایعه یا حقیقت؟
در سال ۲۰۲۲، تصویری در گوگل مپ از آنچه به نظر می‌رسید اسکلت یک مار عظیم‌الجثه در ساحل فرانسه باشد، در فضای مجازی منتشر شد و مانند بمب صدا کرد. کاربری در تیک‌تاک بر روی این شیء در ویدیویی زوم کرد و احتمال داد که این اسکلت متعلق به یک مار غول‌پیکر، شاید حتی متعلق به تیتانوبوآ باشد.
گفته می‌شد این شیء حدود ۳۰ متر طول دارد. شایعات باعث ایجاد گمانه‌زنی و کنجکاوی فراوان شد. با این حال، خبری از بقایای مار حقیقی نبود.
اسکلت به اصطلاح مار غول‌پیکر در واقع یک مجسمه‌ی فلزی بزرگ به نام « Le Serpent d’Océan» بود؛ اثری هنری معاصر ساخته‌ی هنرمند چینی، هوانگ یانگ پینگ. این مجسمه به گونه‌ای طراحی شده است که با هر جزر و مدی ظاهر شود و شبیه به یک اثر باستان‌شناسی به نظر برسد. حرکت جزئی مجسمه با جزر و مد، ظاهری جاندارگونه به آن می‌بخشد.
جمع بندی
در آخر، تیتانوبوآ به ما یادآوری می‌کند که تاریخ زمین پر از شگفتی‌های بی‌نظیر است. غول پیکرانی که زمانی روی این کره خاکی و امروزه فقط سایه‌ای از آنها در قالب فسیل‌ها باقی مانده است. تیتانوبوآ نه تنها به عنوان بزرگترین مار تاریخ شناخته شده، بلکه به عنوان نمادی از قدرت طبیعت و رازهای ناگفته‌ی آن در گذر زمان، در تاریخ جاودانه شده است.
این غول پیکر باستانی، درس‌هایی از عظمت و تنوع حیات در گذشته را به ما می‌آموزد و ما را به کاوش بیشتر در دنیای شگفت‌انگیز دیرینه‌شناسی و رمزگشایی از رازهای تاریخ زمین تشویق می‌کند.
سؤالات متداول
اندازه تیتانوبوآ چقدر بود؟
تیتانوبوآ با حدود ۱۲.۸ متر طول و ۱٬۱۳۵ کیلوگرم وزن، بزرگترین مار شناخته‌شده در تاریخ جهان محسوب می‌شود.
بعد از تیتانوبوآ بزرگترین مار چه نام دارد؟
بعد از تیتانوبوآ، بزرگترین مار جهان از نظر وزن، آناکوندا است.
آناکونداها در جنگل‌های بارانی آمریکای جنوبی یافت می‌شوند و می‌توانند تا طول ۸.۸ متر و وزن ۲۲۷ کیلوگرم رشد کنند.
چه چیزی باعث انقراض تیتانوبوآ شد؟
هنوز دلیل دقیق انقراض تیتانوبوآ مشخص نیست، اما احتمالاً تغییرات آب و هوایی و ظهور پستانداران شکارچی نقشی در این امر داشته باشند.
