درباره روز عشق ایرانی (سپندارمذگان) چه می‌دانید؟ | تاریخچه، فلسفه و داستان جشن اسفندگان

عشق همواره جزء لاینفک زندگی و فرهنگ ما ایرانیان بوده و خواهد بود؛ چه در میان غزل‌های شعرای نامی ایران باشد و چه شیفتگی روحانی صوفیان به خداوند. با این اوصاف شاید جالب باشد بدانید قرن‌ها پیش از ابداع ولنتاین، ایرانیان باستان در جشن سپندارمذگان که روز عشق ایرانی محسوب می‌شود، قدردانی و احترام خود را نسبت به بانوان و مادر زمین ابراز می‌داشتند.

روز عشق سپندارمذگان (که به نام اسفندگان هم شناخته می‌شود) همچنان در میان هم‌وطنان ما و همه افرادی که فرهنگ غنی و زیبای آریایی را می‌ستایند جایگاهی خاص دارد. امروز در نجوافکت نگاهی به این جشن باستانی و پرمعنا خواهیم داشت که بهانه‌ای است برای قدردانی و شکر از نعماتی که مادر طبیعت به فرزندانش ارزانی می‌دارد.

تاریخ روز عشق ایرانی در سال 1402

در تقویم ایران دو تاریخ برای جشن سپندارمذگان (تلفظ: Sepandarmazgan) ذکر شده که یکی از آنها 29 بهمن است و دیگری 5 اسفند. اما کدام یک را باید معیار درنظر گرفت؟ برای پاسخ به این سوال، باید نگاهی به تاریخچه این روز بیندازیم.

در ایران باستان، زرتشتیان علاوه بر نامگذاری 12 ماه سال برای هر روز از ماه نیز نام جداگانه‌ای برمی‌گزیدند که هریک حاکی از صفات الهی بودند. برای مثال، اولین روز هر ماه «اُرمَزد» به نام پروردگار یکتا نامیده می‌‍شد. دومین روز «بهمن» به معنای تندرستی نام داشت که اولین صفت خدا درنظر گرفته می‌شد. سومین روز هر ماه «اردیبهشت» به معنای پاکی و صداقت، و چهارمین روز «شهریور» به معنای رهبری و سلطنت نامگذاری می‌شدند.

به همین ترتیب پنجمین روز ماه به نام «سپندارمذ» شناخته می‌شد که برگرفته از نام «سپندار» برای زمین بود. طبق اصول زرتشتیان ایران باستان، جشن سپندارمذگان در روز پنجم ماه اسفند برگزار می‌شد. این تاریخ در تقویم خورشیدی، مصادف با 29 بهمن قرار می‎‌گیرد و به همین دلیل، بسیاری افراد روز عشق ایرانی را در آخرین روز بهمن ماه جشن می‌گیرند.

معنای روز سپندارمذگان

کلمه «سپندارمذگان» به معنای وسعت، تقدس و فروتنی است. زمین همه خلایق را به یک چشم می‌بیند، به زشت و زیبا یک اندازه عشق می‌ورزد و مانند مادری مهربان دامنش برای همه فرزندان روی خاک گسترده است. از همین رو، زمین نماد عشق، مادری و باروری شناخته می‌شود.

نام سپندارمذگان از دو واژه «سپندار» و «مذگان» تشکیل می‌شود. باور بر این است که سپندار، به الهه زرتشتی سپنتا آرامیتی اشاره دارد که نماد بردباری، عشق و تواضع برشمرده می‌شود. کلمه «اسفند» که در زبان فارسی امروزی به کار می‌رود، از کلمه پهلوی «سپندارمت» و واژه اوستایی «سپنتاآرامیتی» برگرفته شده و ریشه کلمه اسپندگان را شکل می‌دهد.

واژه «مذگان» نیز به عشق و احترام مربوط است و از همین رو، روز عشق ایرانی فرصتی درنظر گرفته می‌شود برای قدردانی از مادر زمین و بانوانی که برای رشد و پاسداری از خانواده و جامعه تلاش می‌کنند.

افسانه‌های سپندارمذگان

ریشه این جشن باستانی، به بیش از 3500 سال پیش و زمان امپراطوری هخامنشیان بازمی‎‌گردد. در دوران پیش از اسلام، شاهان ایرانی از کوروش کبیر تا داریوش اول، آیین زرتشتی را دین رسمی ایران معرفی کرده بودند. در ایدئولوژی زرتشتیان، طبیعت از احترام ویژه‌ای برخوردار بود و عناصر مختلف، به ویژه آتش، مقدس برشمرده می‌شدند.

به باور زرتشتیان، الهه سپنتاآرامیتی یا سپندارمد، به عنوان فرشته محافظ زمین و مادر خلایق ستایش می‌شد. این الهه، مراقب همه کودکان و پرستار مادران بود و پنجمین روز از پنجمین ماه مراسمی برای بزرگداشت او برگزار می‌گردید. طبق گفتار اوستا، سپندارمد در آسمان‌ها در کنار اهورامزدا بر زمین نظارت دارد و زمانی که کشاورزان در مزارع خود مشغول کارند یا زنی در گوشه‌ای از جهان کودکی به دنیا می‌آورد، بر آنها درود و رحمت می‌فرستد.

طبق یکی از روایات تاریخی در متون ساسانی، در زمان سلطنت منوچهر جنگی بین ایران و توران درگرفت. شاه تورانیان یعنی افراسیاب، آب را بر روی سپاه ایران بست. سپندارمذ که از این بی‌رحمی او رنجیده بود، در قالب زنی جوان و زیبا با ردایی بر تن، مقابل افراسیاب ظاهر شد. شاه تورانی سخت عاشق او شد و کوشید وی را بفریبد. در نهایت سپندارمذ با دلبری، وی را ئاداشت تا اجازه دهد آب مجدداً به ایرانشهر جاری شود. پس از اطمینان از نجات ایرانیان، الهه زمین دوباره نزد اهورامزدا در آسمان بازگشت.

گرامیداشت روز عشق سپندارمذگان

برخلاف مناسبت‌هایی مانند یلدا و نوروز، جشن اسفندگان که ریشه عمیقی در تاریخ غنی ایران باستان دارد امروزه کمرنگ‌تر از گذشته شده است. بخشی از دلیل این امر احتمالاً مربوط به اصالت زرتشتی آن باشد. با این حال، روز عشق ایرانی فارغ از تمام وابستگی‌های مذهبی و عرفی، فرصتی عالی برای ابزار علاقه و احترام نسبت به عزیزترین بانوان زندگی ماست. روز عشق ایرانی یادآور حکایات عاشقانه لیلی و مجنون، روایات حماسی و رمانتیک شاهنامه یا داستان شیرین و خسرو در مجموعه پنج گنح نظامی نیز به حساب می‎‌آید.

سپندارمذگان به عنوان روز بانوان و گرامیداشت باروری زمین، جشن گرفته می‌شود. طبق سنت‌های باستانی، مردان در این روز احترام خود را نسبت به مادران، همسران، دختران و خواهرانشان ابراز می‌دارند. امور خانه را بر عهده می‌گیرند، از سخن بانوان خانه اطاعت و هدایای مختلفی تقدیم آنها می‌کنند.

مورخ قرن یازدهمی گردیزی، جشن اسفندگان را روز «مردگیران» نیز نامیده که حاکی از تسلط بانوان بر مردان در این روز است. شاید جالب باشد که بدانید در روز جشن اسفندگان، دختران دم بخت می‌توانند از جوانان موردعلاقه خود تقاضای ازدواج کنند.

دانشمند قدر ایرانی ابوریحان بیرونی، اشاره می‌کند که در روز سپندارمذگان کشاورزان با صرف کشمش، انگور و انار، جشن برزگران را برگزار می‌کنند. در این روز، الهه سپندارمذ با کاشت نهال درختان مختلف ستایش می‌شود تا رحمتش را برای برکت محصولات سال آتی فرو فرستد. مردم بر سردر خانه‌های خود، نمادهای مقدس آویزان می‌کردند تا ارواح خبیث را از خانواده و زندگی خود به دور نگه دارند.

آداب و رسوم جشن روز اسفندگان

مراسم‌ها و سنت‌های مختلفی برای ستایش زمین و به ویژه ابراز عشق به زنان وجود دارند که در این روز برگزار می‎‌شوند. مردان با تقدیم هدایا و خدمت به همسران پاکدامن خود، از آنها بابت بردباری، زحمات و پرورش فرزندان نیکو قدردانی می‌کنند.

برخی از رایج‌ترین سنت‌های جشن سپندارمزگان شامل آداب زیر می‌شوند.

• تقدیم هدایا: تقدیم پیشکشی و کادوی روز سپندارمذگان بین عشاق و دوستان، یکی از پسندیده‌ترین و رایج‌ترین رسوم این روز است. علاوه بر قدردانی از مادران، همسران و خواهران، بسیاری از خانم‌های خوش ذوق هم در این روز با هدیه‌های متنوع به همسر یا پارتنر خود ابراز محبت می‌کنند.
• دورهمی‌های خانوادگی: خانواده‌ها و اقوام برای بزرگداشت روز اسفندگان، به بهانه صرف یک وعده گردهم می‌آیند تا اوقاتی را در کنار یکدیگر بگذرانند. معمولاً دورهمی با گستردن سفره‌ای بزرگ و پذیرایی با غذاهای سنتی این جشن (از جمله آش اسفندی) همراه است.
• بازدید از بزرگان: معمولاً بسیاری از خانواده‌ها در روز جشن عشق ایرانی برای ادای احترام، با اعضای سالمند و کهنسال فامیل دیدار می‌کنند.

تفاوت ولنتاین و سپندارمذگان چیست؟

ولنتاین و سپندارمذگان، دو جشن باستانی و مدرن هستند که هر دو در ابراز عشق و محبت ریشه دارند. اما با وجود ترند شدن گسترده ولنتاین در سراسر جهان، جای تأسف دارد که بسیاری از ایرانیان هنوز درباره مراسم باستانی و اصیل اسفندگان اطلاعی ندارند.

ولنتاین، جشنی با ریشه رومی است که به نام سنت والنتین (Valentine) نامگذاری شده است؛ کشیشی که در قرن سوم میلادی به دلیل برگزاری عقد سربازان رومی در زمان ممنوعیت ازدواج توسط امپراتور کلودیوس دوم کشته شد. این جشن در 14 فوریه (25 بهمن) هر سال برگزار می‌شود و به نمادی از عشق و محبت تبدیل شده است.

از سوی دیگر سپندارمذگان، جشنی ایرانی با قدمت بیش از 5000 سال است که در روز پنجم اسفند هر سال، در تقویم زرتشتی به عنوان روز عشق و گرامیداشت زنان و زمین برگزار می‌شود. در این روز زنان از مردانشان هدیه می‌گیرند و مردان با انجام کارهایی مانند آشپزی و خانه‌داری، از همسران خود قدردانی می‌کنند. همچنین، در برخی از مناطق ایران، دختران مجرد به مادران، خواهران و دوستانشان هدیه می‌دهند و فال می‌گیرند.

ولنتاین بیشتر به عنوان جشنی عاشقانه و رمانتیک شناخته می‌شود، در حالی که سپندارمذگان علاوه بر عشق و محبت، بر احترام و قدردانی از زنان و زمین نیز تأکید دارد. اصالت ایرانی ما اقتضا می‌کند که این جشن پرمعنا را گرامی بداریم و از مادر زمین که نعمات پروردگار را در اختیار ما می‌گذارد، قدردانی کنیم.

سخن آخر

در تقویم پربار ایرانیان، همواره روزهایی به چشم می‌آیند که گویی نغمه عشق و مهر در تار و پودشان تنیده شده است. از میان این روزها، پنجم اسفند، مصادف با سپندارمذگان، روزی خاص و منحصر به فرد است. روزی که به نام عشق و زن نامگذاری شده و فرصتی دوباره برای ابراز عشق و قدردانی از یار و همدممان به ارمغان می‌آورد.

جشن عشق ایرانی، مراسمی باستانی و آکنده از سنت‌های نیکو و والاست. در این روز، زمین و آسمان گویی در هم می‌آمیزند تا نغمه عشق و دلدادگی را به گوش جهانیان برسانند. گویی فرشته‌های عشق در زمین رها شده‌اند و عطر محبت و صمیمیت در کوچه پس کوچه‌های شهر و دیارمان پراکنده می‌شود.

در این روز فرخنده، رسم بر آن است که زنان و مردان با هدیه دادن به یکدیگر، عشق و ارادت خود را ابراز کنند. گل‌های رنگارنگ، ‌کتاب‌های عاشقانه، ‌جواهرات ظریف و هر هدیه‌ای که نشان‌دهنده عشق و محبت باشد، می‌تواند در این روز لبخند بر لبان یار بنشاند.

اما هدیه دادن، تنها رسم این روز زیبا نیست. اسفندگان فرصتی برای تجدید میثاق عشق و محبت است. روزی که باید در کنار یار بنشینیم، به چشمان او خیره شویم و از عمق وجودمان بگوییم که چقدر دوستش داریم.

در این روز، باید به یکدیگر یادآوری کنیم که عشق، والاترین و ناب‌ترین احساس انسانی است. عشقی که می‌تواند زندگی را رنگ و بوی دیگری ببخشد و تاریکی‌ها را از زندگی دور کند.

سؤالات متداول

مطالب مرتبط:

مجموعه ای بی ‌نظیر از بهترین فیلم های برد پیت؛ آثار فراموش نشدنی برد پیت کدامند؟ برترین خواننده های زن خارجی | خوش صدا ترین خواننده های زن خارجی کدامند؟ بهترین مانگاها | جذاب ترین مانگاهای قرن که باید قبل از مرگ بخوانید بهترین خواننده های راک جهان | با 10 بهترین خواننده های راک خارجی آشنا شوید! بهترین انیمه های 2023 | بهترین انیمه های ۲۰۲۳ که نباید از دست بدهید بهترین بازی های کامپیوتری کدامند؟ | 15 بازی برتر PC در قرن 21 بهترین انیمه های ترسناک | 10 انیمه ترسناکی که شما را از خواب می اندازند! 10 ربات برتر تبدیل متن به ویدیو با هوش مصنوعی