عجیب‌ترین خواص مرزه برای سلامتی!

مرزه لطیف و خوش عطر، یکی از گیاهان آشپزی سنتی است که در غذاهای سراسر جهان استفاده می‌شود. از آسیا گرفته تا امریکای جنوبی و اروپای شرقی، آشپزهای سنتی و مدرن از خواص مرزه بهره می‌برند و آن را گیاهی ارزشمند می‌‍دانند. از نظر گیاه شناسی، مرزه یکساله متعلق به خانواده نعناع (Lamiaceae) بوده و نام علمی Satureja hortensis دارد. این گیاه به خوبی در شرایط آب و هوایی مختلف تاب می‌آورد و برای شکوفا شدن به نور آفتاب مناسب نیاز دارد. ارتفاع آن به حدود 40-60 سانتی متر می‌رسد. نوع طعم دار زمستانی مرزه، معروف به Satureja montana، تندی خاصی دارد و از این رو، کمتر در آشپزی استفاده می‌شود.

رایحه دلپذیر مرزه آن را به یک غذای اصلی در سراسر اروپا و جزء اسانس ها تبدیل کرده است. امروز در نجوافکت با فواید گیاه مرزه بیشتر آشنا می‌شویم و نگاهی به کاربردهای مختلف آن می‌اندازیم.

استفاده از خواص مرزه در طی تاریخ

گیاه مرزه (به انگلیسی: Savory Herb) برگ‌های سبز تیره، ساقه‌های صاف و گل‌های کوچک بنفش دارد. از 2000 سال پیش تا به امروز، مردم از خواص مرزه برای طعم دادن به لوبیا، غذاهای گوشتی و جایگزین آویشن در وعده های غذایی خود استفاده می کردند. طعم تند و فلفلی مرزه، جذابیت خاصی به انواع غذاها می‌دهد. مرزه به عنوان «گیاه عشق» نیز شناخته می‌شود؛ رومیان باستان معتقد بودند که خواص مرزه آن را به یک داروی تقویت کننده جنسی طبیعی تبدیل می‌کند، و از آن برای تهیه معجون عشق استفاده می‌کردند. شهرت خواص مرزه چنان بر سر زبانها افتاد که صومعه‌های اروپایی از ترس اینکه راهبان تحت طلسم آن قرار بگیرند، پرورش مرزه را ممنوع کردند.

مرزه همچنین در طول تاریخ طب طبیعی، عمدتاً طب عامیانه، مورد استفاده قرار گرفته است. این گیاه دارویی به عنوان یک ماده در داروسازی، مقوی، خلط آور، ضد نفخ و قابض استفاده می‌شود.

مرزه به عنوان درمانی برای تهوع، اسهال و مشکلات روده ثبت شده است. برخی منابع مرزه را به عنوان درمانی برای گرفتگی عضلات و سوء هاضمه ذکر کرده اند.

خواص مرزه تابستانی و مرزه زمستانی

مرزه انواع مختلفی دارد که رایج ترین آنها مرزه تابستانی و مرزه زمستانه هستند. هر کدام دارای طعم‌های متفاوت و مزایای منحصر به فرد خود بوده و کاربردهای متفاوتی دارند.

مرزه تابستانی (Satureia hortensis) شیرین‌تر بوده و طعم آن شبیه مرزنجوش است. این واریته، رنگ سبز تیره ای دارد و به دلیل طعم شیرین تر، بیشتر در آشپزی استفاده می‌شود. بسیاری از آشپزها از مرزه تابستانی مانند مریم گلی استفاده می‌کردند. مرزه تابستانی یک افزودنی محبوب به گوشت‌های ادویه دار محسوب می‌شد؛ مانند اردک، غاز، مرغ و بوقلمون.

در طب عامیانه به دلیل خاصیت گرم کنندگی از مرزه تابستانی برای درمان مشکلات دستگاه گوارش استفاده می‌شد. طبق شواهد تاریخی، مرزه تابستانی هم معمولاً برای درمان سرفه و به عنوان درمانی برای تشنگی در بیماران دیابتی استفاده می‌شد.

مرزه زمستانه (Satureia montana) تلخ تر از مرزه تابستانی است و بنابراین به طور معمول در دنیای آشپزی استفاده نمی‌شود. مرزه زمستانی به رنگ سبز تیره و براق است. مرزه زمستانه معمولاً برای تهیه انواع چاشنی سس سفید، سالاد سیب زمینی و قارچ استفاده می‌شود.

مرزه زمستانی طعمی تند دارد، با این حال، طعم قوی آن هنگام پخت کاهش می‌یابد. مرزه زمستانه را می‌توان برای چاشنی گوشت‌هایی مانند بوقلمون و مرغ یا گوشت قرمز استفاده کرد.

مرزه زمستانه برای مصارف دارویی ترجیح داده می‌شود. خواص مرزه زمستانه فعالیت ضد باکتری دارد و از همین رو، برای درمان ناراحتی‌های گوارشی، گاز معده، اختلالات قاعدگی، احتقان و سرفه به کار می‌رود.

خواص مرزه تابستانی برای تقویت قوای جنسی نیز مفید هستند؛ اما مرزه زمستانه ممکن است میل جنسی را کاهش دهد.

هر دو نوع مرزه به عنوان چاشنی غذاهای گوشتی (قرمز و سفید) و همچنین برای طعم دادن به حبوبات، آبگوشت، سس، پاستا، سالاد و سس مایونز عالی هستند.

خواص مرزه برای سلامتی

بیش از 30 نوع مرزه در دنیا وجود دارند که در بین آنها، مرزه تابستانی و مرزه زمستانی معروف‌تر از سایرین هستند.

یک واقعیت کمتر شناخته شده این است که خواص مرزه به دلیل اثرات متعددی که برای اندام‌ها و سیستم‌های مختلف دارند، درمان مناسبی برای سندرم متابولیک محسوب می‌شوند.

برگ‌های مرزه و شاخه‌های لطیف آن، ترکیبات شیمیایی فوق‌العاده باکیفیتی دارند که دارای خواص آنتی‌اکسیدانی، پیشگیری از بیماری‌ها و بهبود سلامتی هستند. علاوه بر این، فیبر غذایی موجود در این گیاه به کاهش LDL یا کلسترول بد و در عین حال افزایش سطح HDL یا کلسترول خوب کمک می‌کند.

برگ‌های مرزه حاوی انواع عصاره معطر فنلی هستند؛ مانند تیمول و کارواکرول و همچنین ترکیباتی مانند لینالول، کامفن، کاریوفیلن، ترپینئول، میرسن و سایر ترپنوئیدها.

تیمول، یکی از اسانس‌های مهم که نقشی اساسی در خواص مرزه ایفا می‌کند، از نظر علمی دارای ویژگی‌های ضد عفونی کننده و ضد قارچی است.

همچنین یکی دیگر از ترکیبات فنلی، یعنی کارواکرول موجود در گیاه، از رشد بسیاری از سویه‌های باکتری از جمله E. coli و باسیلوس سرئوس جلوگیری می‌کند. بنابراین، کارواکرول به عنوان یک افزودنی غذایی سالم درنظر گرفته می‌شود و به دلیل خواص ضد باکتریایی، برای ضدعفونی و میکروب کشی نیز به کار می‌رود.

سبزی مرزه یک منبع عالی از مواد معدنی و ویتامین‌هاست که برای سلامتی ضروری هستند. برگ‌ها و شاخه‌های نرم آن یکی از غنی ترین منابع پتاسیم، آهن، کلسیم، منیزیم، منگنز، روی و سلنیوم محسوی می‌شوند. پتاسیم جزء مهم سلول‌ها و مایعات بدن است که به تنظیم ضربان قلب و فشار خون کمک می‌کند. بدن انسان از منگنز به عنوان یک کوفاکتور برای آنزیم آنتی اکسیدانی سوپراکسید دیسموتاز استفاده می‌کند. آهن نیز برای تشکیل گلبول قرمز لازم است.

گیاه مرزه منبع غنی بسیاری از ویتامین‌های مهم مانند ویتامین‌های گروه B، ویتامین A، ویتامین C، نیاسین، تیامین و پیریدوکسین به شمار می‌آید.

مرزه خشک 1.810 میلی گرم ویتامین B-6 یا پیریدوکسین فراهم می‌کند. حدود 130 درصد از RDA را فراهم می‌کند. پیریدوکسین سطح GABA (انتقال‌دهنده عصبی تسکین دهنده) را در مغز حفظ می‌کند. این ماده، عملکرد کاهش استرس دارد و برای تسکین اضطراب و فشارهای عصبی مفید خواهد بود.

ویتامین C موجود در ترکیبات مرزه به بدن کمک می‌کند تا در برابر عوامل آلوده کننده و بیماری زا مقاومت کند و رادیکال‌های آزاد مضر و پیش التهابی را از بین ببرد.

ویتامین A نیز یک ویتامین محلول در چربی و آنتی اکسیدان است که برای حفظ سلامت مخاط و پوست لازم است. این ویتامین همچنین برای بینایی خوب ضروری خواهد بود. خواص مرزه، سرشار از فلاونوئیدها مانند ویتامین A و کاروتن هستند و به محافظت از بدن در برابر سرطان ریه و دهان کمک می‌کنند.

خواص مرزه برای معده

• هضم غذا را آسان می‌کند: مرزه حاوی ترکیباتی است که به هضم غذا کمک می‌کنند. این ترکیبات به افزایش ترشح آنزیم‌های گوارشی و اسید معده کمک می‌کنند که به هضم بهتر غذا و جذب مواد مغذی منجر می‌شود.
• نفخ و سوءهاضمه را از بین می‌برد: خواص مرزه به دلیل خاصیت ضد نفخ و ضد اسپاسم، می‌تواند به رفع نفخ، سوءهاضمه و دل درد کمک کند. این گیاه همچنین به شل شدن عضلات روده و عبور راحت‌تر گاز از روده کمک می‌کند.
• به درمان اسهال کمک می‌کند: مرزه به دلیل خاصیت ضد میکروبی می‌تواند به درمان اسهال ناشی از باکتری یا ویروس کمک کند. این گیاه همچنین به جذب آب و الکترولیت‌ها در روده کمک می‌کند که به جلوگیری از کم‌آبی بدن در هنگام اسهال کمک می‌کند.
• به تسکین زخم معده و اثنی عشر کمک می‌کند: مرزه به دلیل خاصیت ضد التهابی می‌تواند به تسکین زخم معده و اثنی عشر کمک کند. این گیاه همچنین به ترمیم مخاط معده و روده کمک می‌کند.
• به رفع حالت تهوع و استفراغ کمک می‌کند: مرزه به دلیل خاصیت ضد تهوع می‌تواند به رفع حالت تهوع و استفراغ کمک کند. این گیاه همچنین به آرامش معده و روده کمک می‌کند.

گیاه مرزه خشک دارای سطوح شگفت انگیزی از ویتامین‌ها و مواد معدنی است. فقط 100 گرم گیاه خشک آسیاب شده، حاوی مواد مغذی زیر خواهد بود:

تهیه و نگهداری مرزه

هر دو شکل تازه و خشک گیاه مرزه را می‌توان در بازار یافت. از برگ‌ها و ساقه‌های تازه برای پخت و پز در طول فصل استفاده می‌شود. با این حال، برای تهیه مرزه خشک، حدود پانزده سانتیمتر انتهایی از بخش‌های گیاه باید درست قبل یا در طول گلدهی جمع شود. معمولاً می‌توانید شاخه‌ها و برگ‌ها را بچینید و روی سینی یا کاغذ پخش کنید. سپس اجازه بدهید در دمای اتاق خشک شوند. همچنین می‌توانید برای خشک کردن مرزه از دستگاه خشک کن بهره ببرید.

برگ‌های خشک شده را باید از ساقه جدا کنید و در یک ظرف شیشه‌ای محکم در بسته نگهداری نمایید. مرزه خشک بایستی در مکانی خنک، تاریک و خشک نگهداری کرد تا ماه‌ها به خوبی عطر و طعمش را حفظ کند.

فواید گیاه مرزه به عنوان داروی گیاهی

• گیاه مرزه تابستانی حاوی اسانس‌های ارزشمند بسیاری است که کاربردهای ضد باکتریایی و ضد قارچی دارند.
• مانند آویشن، می‌توانید از آب جوشانده و خنک شده مرزه برای غرغره گلو استفاده کنید. این کار برای کمک به تسکین علائم گلودرد و برونشیت مفید واقع می‌شود.
• ترکیبات موجود در این گیاه و به ویژه شاخه‌های گلدار، دارای عملکردهای ضد عفونی کننده، ضد نفخ، هضم کننده، خلط آور، معده و ضد روماتیسم (تسکین دهنده درد مفاصل) هستند.

مصارف آشپزی مرزه

از خواص مرزه و برگ‌های خشک شده آن، چه تازه یا خشک، می‌توان در پخت و پز استفاده کرد برگ و شاخه‌های ترد آن، طعم فوق العاده ای به غذا و انواع چاشنی می‌بخشند. برای دست نخورده ماندن عطر و طعم گیاه مرزه، معمولاً آن را در لحظات پایانی پخت اضافه می‌کنند. چون پخت طولانی مدت ممکن است منجر به تبخیر عصاره معطر آن شود.

سایر کاربردهای مرزه عبارتند از:

• استفاده از برگها (تازه و خرد شده یا خشک) در تهیه انواع چاشنی، نوشیدنی‌های تابستانی و سالاد؛
• مصرف جوشانده مرزه به عنوان دمنوش گیاهی؛
• استفاده در تهیه انواع خورشت و سوپ؛
• و تهیه انواع ترشی و شور.

مرزه کوهی چیست؟

گاهی پیش می‌آید که مرزه معمولی را با مرزه کوهی اشتباه بگیریم. حتی بسیاری افراد هستند که شاید اطلاع نداشته باشند مرزه کوهی دقیقاً چیست و به چه کاری می‌آید.

مرزه کوهی که به نام علمی Satureja bachtiarica شناخته می‌شود، یک گیاه معطر و خودرو است که با مرزه معمولی تفاوت دارد. برگ‌های  آن ریزتر بوده، ساختار گیاه به صورت بوته‌ای و دارای شاخه‌های سفت و چوبی است. مرزه کوهی در زبان آذری به نام داغ مرزَسی شناخته می‌شود و عمدتاً در مناطق کوهستانی ایران، به ویژه در مناطق زاگرس و بختیاری می‌روید. این گیاه به دلیل طعم و بوی تند و معطرش معروف است و به عنوان یک ادویه و گیاه دارویی استفاده می‌شود.

مرزه کوهی به عنوان یک ادویه و گیاه دارویی در طب سنتی و مدرن کاربرد دارد. از برگ‌ها و ساقه‌های این گیاه برای تهیه دمنوش، عصاره‌ها و اسانس‌های مختلف استفاده می‌شود. در تهیه غذاهایی با طبع سرد نیز به عنوان یک چاشنی معطر و تند به کار می‌رود.

عوارض احتمالی و مضرات مرزه

قبل از مصرف مرزه به عنوان داروی گیاهی، توصیه می‌شود با پزشک خود صحبت کنید. مرزه به طور کلی بی خطر در نظر گرفته می‌شود، اما قبل از مصرف مرزه، لطفاً نکات زیر را در نظر بگیرید:

• در حال حاضر هیچ شواهد علمی قوی وجود ندارد که خواص ذکر شده برای مرزه را صد در صد تایید کرده باشد. بنابراین نباید به عنوان جایگزینی برای طب سنتی از مرزه سرخود استفاده کنید.
• به دلیل عدم انجام آزمایش‌های علمی دقیق، در حال حاضر مشخص نیست که مرزه برای استفاده کودکان، زنان باردار و زنان شیرده ایمن است یا خیر.
• مرزه ممکن است روند انعقاد خون را کند کند و بنابراین نباید دو هفته قبل و بعد از بهبودی از جراحی استفاده شود
• اگر در حال حاضر از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کنید، از مصرف مرزه باید اجتناب شود، چون مرزه در روند لخته شدن خون اختلال ایجاد می‌کند.
• عصاره مرزه تابستانی به شدت برای پوست تحریک کننده است و نباید مستقیماً روی پوست استفاده شود. در صورت استفاده از روغن مرزه روی پوست، همیشه آن را با یک روغن کریر رقیق کنید.

سخن آخر

مرزه، یکی از محبوب ترین سبزی‌ها در میان ما ایرانی‌ها، از جمله گیاهان معطر همه کاره به حساب می‌آید که به انواع غذاها طعم و عطر می‌بخشد. این گیاه معطر را می‌توان خشک یا تازه استفاده کرد. طعم خاص مرزه، مکمل بسیاری از انواع غذاها، از سوپ و خورش گرفته تا کباب است.

علاوه بر کاربردهای آشپزی، گیاهان مرزه به دلیل فوایدی که برای سلامتی دارند نیز شناخته شده اند. مصرف مرزه می‌تواند به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک کند و همچنین در بهبودی علائم سرماخوردگی و آنفولانزا مفید خواهد بود. به علاوه مرزه دارای خواص آنتی اکسیدانی نیز هست و می‌تواند به محافظت از بدن در برابر آسیب سلولی و استرس اکسیداتیو کمک کند.

به طور کلی، مرزه یک مکمل مهم آشپزی و سلامتی برای هر خانه است و با طعم و عطر منحصر به فرد خود، می‌تواند غذاهای معمولی را به وعده‌های غذایی لذیذ تبدیل کند.

‌سؤالات متداول

مطالب مرتبط:

زیباترین گل های آپارتمانی: معرفی 15 تا از زیباترین گیاهان آپارتمانی خواص عناب و فواید شگفت انگیز آن برای بدن! جینسینگ: گیاهی معجزه‌آسا با خواص فوق‌العاده برای سلامتی خواص دانه چیا: راز سلامتی در دانه‌ های کوچک و شگفت انگیز Chia Seeds این 11 مکان، بهترین کشور برای سفر در تابستان هستند! فکت‌های جالب از 16 تایپ MBTI! + معرفی تیپ های شخصیتی MBTI فواید خرما برای سلامتی: از بهبود قلب تا کاهش خطر سرطان مکس پین: سفری تاریک به اعماق جنایت و انتقام