نئاندرتال ها چه کسانی بودند؟ ویژگی ها و دلیل انقراض این گونه
تاکنون دانشمندان در حدود 10 گونهی مختلف از انسان (HOMO) شناسایی کردند که تبار انسان نئاندرتال یکی از آنها بهشمار میرود. بعضی از آنها همزمان با هم زندگی میکردند و معمولا هرکدام ویژگیها و فیزیک بدنی متناسب با محل زندگی خود داشتند. این گونه نه موجوداتی عقب مانده بلکه انسانهایی باهوش، دارای زبان ابتدایی، قوی هیکل و با احساس بودند که ابزار میساختند، رفتار محترمانه با مردگان خود داشتند و حتی از سالمندان خود نگهداری میکردند. آنها تا قبل از 40 هزار سال پیش در نواحی اوراسیا زندگی میکردند، اما در نهایت منقرض شدند. مطالعهی رازها و ویژگی های نئاندرتالها دریچهای شگرف به گذشتهی تاریخ انسانها میگشاید.
نئاندرتال شاخهای از انسانهای باستانیست که قدمتش به 400 هزار سال پیش برمیگردد. در این مطلب از نجوافکت همه چیز را در مورد انسان نئاندرتال و ویژگیهای آنها توضیح میدهیم.
قدمت و خاستگاه نئاندرتال ها
نئاندرتالها گونهای از انسانهای باستانی بودند که تا قبل از تسلط انسان امروزی بر زمین گونهی غالب انسانها به شمار میآمدند. هردو گونهی انسان نئاندرتال (Homo Neanderthalenis) و انسان خردمند (Homo Seapiens) از انسان هایدلبرگی (Homo Heidelbergensis) منشا گرفتهاند. دلیل نامگذاری آنها این است که اولین بار در درهای در آلمان در نزدیکی رود دوسل به نام نئاندرتال کشف شدند. در زبان آلمانی خود واژه (Neanderthal) همیشه به دره اشاره دارد و Neanderthaler به معنای ساکن دره است.
خاستگاه اولیهی این نژاد اروپا و بخشهایی از آسیای غربی مانند خاورمیانه یا قفقاز بوده و معمولا مناطق سرد کوهستانی و پناهگاههای طبیعی را به عنوان محل سکونت انتخاب میکردند. احتمالا قدمت نئاندرتال ها به بیش از 400 هزار سال پیش برمیگردد و با توجه به فسیلهای متعدد پیدا شده در حدود 130 هزار سال پیش، احتمالا دوران طلایی آنها در همان زمان قرار دارد.
ویژگی های نئاندرتال ها
آنها دارای ظاهر، رفتار و جسم منحصربهفرد بودند. از ویژگی های نئاندرتال ها از نظر جسمی باید بگوییم که آنها دارای جمجمه کشیده با پیشانی کوتاه و برآمدگی بالای ابرو، بینی بزرگ (برای گرم کردن هوای سرد)، فک بزرگ و استخوانهای قوی و مستحکم بودند. رفتارهای اجتماعی قوی مانند شکار گروهی حیوانات بزرگ و تشکیل خانواده هم بخشی از ویژگی های نئاندرتال ها بهشمار میرفت.
آیا نئاندرتال ها باهوش بودند؟
در آغاز تصور میشد که این گونه وحشی و فاقد هوش بالا باشد، هرچند همین حالا هم در نگاه اکثریت موجودی غارنشین و تکامل نیافته هستند. اما دانش و اطلاعات جدید دید درستتری را به ما نشان میدهد. در واقعیت آنها بسیار پیشرفتهتر از چیزی که گمان میرفت بودند.
ساخت لباس و ابزارهای پیشرفته، تهیه داروهای گیاهی، نگهداری از سالمندان (با توجه به فسیلهای افراد پیر پیدا شده)، آشپزی و استفاده درست از آتش تنها گوشهای از زندگی روزمره انسان نئاندرتال را تشکیل میدهد. حتی زنان این گونه با گل یا اشیای دیگر خود را آرایش میکردند. همچنین نقاشیهایی در غارهای محل زندگی نئاندرتال ها از آن دوران کشف شده. این نکتهی بسیار حائز اهمیتی است و نشان میدهد که این انسانها هنر و زیبایی را میفهمیدند.
بدن نئاندرتال ها
از ویژگی های نئاندرتال میشود به فرم خاص بدن آنها اشاره کرد. بدن این نوع از انسانها دارای جثهای کوچکتر نسبت به انسانهای امروزی و در اصطلاح فراقطبی بوده که مناسب زندگی در آب و هوای سرد بهشمار میرود؛ زیرا اندامهای کوتاهتر باعث حفظ بیشتر دمای بدن میشود. آنها به لطف قفسهی سینه مخروطی شکل خود دارای توان بدنی بیشتر و قدرت انفجاری بالا به هنگام شکار بودند. قفسهی سینه پهنتر همچنین سازگاری بیشتری با آب و هوای سرد دارد و یک ویژگی مشترک در میان همهی انسانهای سازگار با سرما تلقی میشود. قفسهی سینه مخروطی به معنای داشتن دیافراگم بزرگتر نسبت به انسانهای امروزی و تامین اکسیژن بیشتر در فعالیتهای بالا است.
گروه خونی در ویژگی های انسان نئاندرتال
گروه خونی نئاندرتالها هم مانند انسانهای امروزی شامل گروههای خونی A، B، O بوده و تشابه زیادی با هم دارد؛ برخلاف نظریهای که بیان میکرد همهی آنها دارای گروه خونی O هستند. در رابطه با اینکه آیا این انسانها با انسان خردمند رابطهی جنسی داشتند یا نه گروهی معتقد بودند که امکان لقاح بین این دو وجود ندارد و گروهی هم معتقد بودند که اساسا هیچ جاذبهی جنسی بین آنها نبوده. ابتدا در سالهای دور دانشمندان به دلیل مسائل نژادپرستانه خیلی به این موضوع نمیپرداختند؛ زیرا اگر مشخص میشد که آفریقایی تبارها مقداری از ژن نئاندرتال را دارند موضوع جالبی نبود.
تا اینکه در اوایل قرن 21 تحقیقات گستردهای شکل گرفت و مشخص شد که شرایط کاملا برعکس بوده و اکثر مردم اروپا و آسیای میانه بین 1.5 تا 2 درصد از DNA این نژاد را در اختیار دارند و آفریقاییها تقریبا هیچ یا در برخی موارد کمتر از 0.5 درصد. دلیل این تفاوت کاملا مشخص است؛ زیرا انسانهای خردمند ابتدا در آفریقا حضور داشتند و بعد به نواحی اروپا و آسیای میانه مهاجرت کردند. ژنها و ویژگی های نئاندرتالها ممکن است در پوست، مو، خواب و حتی خلق و خوی ما وجود داشته باشند. برخی از بیماریها مثل افسردگی، دیابت نوع 2 و حساسیت پوستی با ژنهای این نژاد مرتبط هستند.
انقراض نئادرتال ها
در بالا گفتیم که این نژاد باستانی آنگونه که تصور میشد وحشی و بدون فکر نبودند. حال سوال اینجاست که پس چرا منقرض شدند؟! شاید تنها به این دلیل که یک نژاد باهوشتر یا بیرحمتر از انسانها به وجود آمد. این انسانها در مقایسه با انسانهای خردمند در گروههای کوچکتری زندگی میکردند و تعامل کمتری با یکدیگر داشتند. یکی از عوامل مهم تفاوت انسان خردمند با نئاندرتال این است که انسانهای خردمند دارای زبان پیشرفتهتری نسبت به خویشاوندان کهنتر خود هستند. همچنین عواملی مثل تغییرات اقلیمی، عوامل ژنتیکی، انگل و بیماریها همیشه از دلایل مورد بحث محققان بودهاند. اما رقابت با انسانهای خردمند احتمالا یکی دیگر از دلایل مهم انقراض نئاندرتال ها در حدود 40 هزار سال پیش محسوب میشود.
انسانهای خردمند یک بار بین 100 تا 120 هزار سال پیش به مناطقی از خاورمیانه مهاجرت کردند، اما موفق نبودند. به نظر میرسد در آن زمان هنوز از نظر هوش تفاوت چندانی با سایر گونههای انسان نداشتند. مرتبه بعد چیزی در حدود 60 تا 70 هزار سال پیش به مناطق سکونت نئاندرتالها در اروپا و خاورمیانه مهاجرت کردند، اما این بار توانستند بر این نواحی چیره شوند.
اینکه در این مدت که از لحاظ علمی زمان بسیار کوتاهی محسوب میشود چه اتفاقی افتاده و مغز انسانها چطور به این سرعت تکامل پیدا کرده هنوز هم مشخص نیست و دانشمندان نظرات گوناگونی برای آن ارائه میدهند. همینطور انسانهای مهاجر با خود بیماریهای جدیدی که نئاندرتالها در برابر آنها مصونیت نداشتند را به همراه آوردند.
بر اساس تحقیقهای انجام شده توسط محققین، فقدان تنوع ژنتیکی در اثر خویشآمیزی هم تاثیر خود را گذاشته است. جفت شدن بین خواهر/ برادر/ خواهرزاده/ برادرزاده به دلیل منزوی شدن و تقسیم شدن به گروههای کوچکتر، جمعیت این گونه را در برابر تغییرات آبوهوایی و بیماریها آسیبپذیرتر کرده است. علاوه بر این، اگر یک انسان خردمند مذکر با یک انسان نئاندرتال مونث آمیزش جنسی کند، بچههای حاصل از آن یا میمیرند یا نابارور متولد میشوند و نسلشان ادامه پیدا نمیکند.
جمع بندی
انسان نئاندرتال از معروفترین گونههای انسان اولیه و شاخهای از انسانها بود که توانست مدت زمان زیادی بر بخش وسیعی از نواحی قابل زیست تسلط داشته باشد. هر چند این گروه منقرض شد، ولی مقداری از ژن آنها در DNA بسیاری از انسانهای حال حاضر یافت میشود و شاید میشود گفت که هنوز هم کاملا منقرض نشدهاند.
سوالات متداول
آیا نئاندرتال ها اجداد انسان های امروزی هستند؟
خیر، هم انسان امروزی و هم انسان نئاندرتال از نوادگان انسان هایدلبرگی تلقی میشوند.
آیا بین نئاندرتال ها و انسان های خردمند جنگی رخ داد؟
قطعا درگیریهایی بین این دو گونه به دلیل تفاوتهای ظاهری رخ داده و انسانهای مدرن با داشتن ابزارهای بهتر و سازماندهی بالاتر دست بالا را داشتند، ولی جنگ اصلی بر سر تصاحب منابع بوده است.