آل چیست؟ زائوترسان حقیقی است یا افسانه؟

پای صحبت قدیمی‌ها و پیرزن‌های فامیل که بنشینید، احتمالاً نام موجود کریهی به نام آل یا زائوترسان را از زبان آنها خواهید شنید. عجوزه‌ای از طایفه اجنه که جان زنان تازه زایمان کرده و نوزادان آنها را تهدید می‌کند و با دزدیدن اعضای داخلی زن، او را به کام مرگ می‌کشد. در زمان‌های قدیم و حتی امروزه در برخی روستاهای ایران، قفقاز و روسیه، مرگ نابهنگام زنان زائو و نوزادان آنها به ال ربط داده می‌شود.

اما آیا افسانه آل حقیقت دارد؟ چه چیزی باعث شده تا چنین مفهومی به ذهن مردمان قدیم برسد؟ امروز در نجوافکت نگاهی به داستان‌های پیرامون این موجود عجیب، باورهای اقوام درباره آل و شیوه‌های دور کردن او از زنان و کودکان خواهیم پرداخت.

افسانه آل از کجا شروع شد؟

طبق حکایت‌های افسانه‌ای در مناطق مختلف آسیا و به خصوص قفقاز، ارمنستان، تالش، روسیه و ترکمنستان، نجوای ترسناکی بین اقوام می‌چرخد. این لولوخورخوره محلی در ارمنستان با نام آلک، در روسیه و گرجستان تحت عنوان آلی و در کردی به خال یا الک معروف است.

نکته مشترک اینجاست که همگی از موجودی به نام آل ترسان هستند که به زنان تازه زایمان کرده و نوزادان زیر چهل روز حمله می‌کند، ریه و کبد مادر را می‌دزدد و می‌برد که بخورد، نوزاد را برمی‌دارد و جای آن یک بچه جن می‌گذارد. قابله محل بالای سر مادری که تازه وضع حمل کرده یک چاقو یا شمشیر فولادی می‌گرداند که از آسیب محفوظش دارد. اما ریشه این باور عجیب از کجا آمده است؟

طبق روایات قدیمی، آل به عنوان یک زن جنی معرفی می‌شود که در ابتدای خلقت خداوند او را برای همسری آدم معرفی می‌کند. اما به دلیل ماهیت آتشین وجود ، آدم خاکی نمی‌تواند با وی ازدواج کند و در عوض حوا برای آدم آفریده می‌شود. به این ترتیب بود که ال کینه حوا و دخترانش را دارد و تا به امروز می‌کوشد هر زنی که زایمان می‌کند را به قتل برساند و فرزند او را برباید.

باورهای رایج درباره آل یا زائوترسان

طبق برخی از روایت‌های موجود، ماهیت وجودی آل یا زائوترسان از زمان باستان و قوم مؤنث آل یا آمازون سرچشمه گرفته است. زنان آمازون، قبیله‌ای از زنان جنگجو در اساطیر یونان باستان هستند که گفته می‌شود در سرزمینی به نام تمیسکیرا در نزدیکی دریای سیاه زندگی می‌کردند.

بر اساس افسانه‌ها، زنان آمازون از بدو تولد برای جنگ آموزش می‌دیدند و در نبرد مهارت فوق‌العاده‌ای داشتند. آنها یک جامعه زن‌سالار را تشکیل می‌دادند و مردان فقط برای تولید مثل در جامعه آنها حضور داشتند. تاریخچه زنان آمازون به طور دقیق مشخص نیست و بسیاری از مورخین آنها را صرفاً یک افسانه می‌دانند. با این حال، برخی شواهد وجود دارد که نشان می‌دهد زنان آمازون ممکن است در واقعیت وجود داشته باشند.

برای مثال، هرودوت، مورخ یونانی، در کتاب خود یعنی “تواریخ” به قبیله‌ای از زنان جنگجو در نزدیکی دریای سیاه اشاره می‌کند. همچنین، شواهد باستان‌شناسی مانند مجسمه‌ها و نقاشی‌هایی از زنان جنگجو در سرتاسر جهان یافت شده است که نشان می‌دهد زنان در برخی از فرهنگ‌های باستانی نقش‌های جنگجویی را ایفا می‌کردند.

داستان‌های حمله به زنان زائو و نوزادان آنها نیز به قوم آمازون ربط داده می‌شود. آنها طی غارت‌ها و حملات خود به سایر قبایل و جوامع، به مادران جوانی که تازه زایمان کرده بودند نیز رحم نمی‌کردند و از همین رو به نام زائوترسان نیز شناخته شدند. گاهی شکم مادران باردار را دریده و آنها را همراه نوزادانشان به قتل می‌رساندند. در صورتی که فرزند دختری در خانه‌ای بود، او را می‌ربودند تا در بین خود پرورش دهند و به یکی از جنگجویان بدل سازند.

در برخی منابع اشاره شده که زنان قوم آل برای بقای نسل خود، مخفیانه با مردان اقوام همسایه دیدار می‌کردند تا صاحب فرزند شوند. اما تنها فرزندان دختر را نگه می‌داشتند و نوزادان پسر را یا به پدرها بازمی‌گرداندند یا به قتل می‌رساندند.

شواهد مشخصی از آل‌ها در دست نیست که وجود آنها را ثابت کند. اما باورهای فولکلور و داستان‌های محلی همچنان پابرجا هستند و محلی‌ها می‌کوشند با روش‌های مختلف از مادران جوان محافظت کنند.

ریخت و قیافه زائوترسان چگونه است؟

روایت‌های مختلفی درباره اجزای بدن و صورت آلها وجود دارد که این ویژگی‌ها در بین همه این باورها مشترک هستند. زائوترسان به شکل پیرزنی لاغر و خمیده با چهره‌ای کریه، موهایی ژولیده و بلند، چشم‌های آتشین، بینی ساخته شده از گل، دندان‌های آهنین و دراز مانند دندان گراز، چنگال‌های بلند مسی و لباس پاره توصیف می‌شود. به علاوه همیشه سبدی حصیری یا پشمی به دوش دارد که کبدو ریه مادران جوان را در آن می‌اندازد.

محل زندگی آل را هر جای مرطوب و کثیفی توصیف کرده‌اند و می‌گویند که این موجود از طریق آب رفت و آمد می‌کند. به همین علت برای اینکه از مادران جوان در مقابل آل زدگی حفاظت کنند، زیر بالشت و اطراف بستر مادر و نوزاد اشیای آهنین و فولادی مانند شمشیر، زنجیر، قیچی و چاقو قرار می‌دهند. در اتاق از استفاده هرگونه لوازم سرخ رنگ اجتناب می‌کنند، دور بستر پیاز و سیر قرار می‌دهند و با کشیدن هفت خط روی زمین با زغال، به قول خود «حصار» می‌سازند.

به علاوه تا سه روز به زن زائو آب نمی‌دهند تا اگر زائوترسان به سراغ او آمد، راه فراری نداشته باشد. تا چهل روز، مادر را به اسم صدا نمی‌کنند و او را به نام خاتون یا نام مادر مسیح، مریم بانو می‌خوانند.

داستان آل در ادبیات شفاهی

افسانه‌های اجنه و پریان در فرهنگ‌های محلی و به خصوص قدیمی‌ها هنوز طرفداران زیادی دارد. در کرمان اگر پای صحبت خانواده‌های قدیمی و به خصوص پیرمردهای فامیل بنشینید، یکی دونفری هستند که یک داستان درباره برخوردشان با زائوترسان داشته باشند. اکثر آنها چنین روایت ‌می‌کنند که در جوانی، به یک زن آل برخورده‌اند که جگر زنی را در رودخانه می‌شوید تا آن را بخورد.

اما زمانی که مرد به سمت او فریاد می‌زند: «هی پتیاره! این جگر کیست که برداشتی؟ برو بگذار سر جایش!» زن می‌ترسد و پا به فرار می‌گذارد و چاقویش را می‌اندازد. ادعا می‌شود که این چاقو تیغه آبی رنگی داشته و تا ابد تیزی خودش را حفظ می‌کند. به علاوه در پایان همه داستان‌ها، راوی سری تکان می‌دهد و می‎‌گوید که تا همین چند سال پیش چاقوی آل را با خودش داشته است اما از بخت بد آن را گم کرده.

باور به آل در اسلام

باور به زائوترسان، موجودی افسانه‌ای که به زنان زائو آسیب می‌رساند، در فرهنگ عامه و باورهای عامیانه ریشه دارد و در اسلام به طور قطعی تأیید یا رد نشده است.

برخی احادیث و روایات ضعیف و غیرموثق به آل اشاره می‌کنند، اما در منابع معتبر دینی مانند قرآن کریم و احادیث صحیح، به طور مستقیم به وجود آل اشاره‌ای نشده است.

با این وجود، برخی مفسران و فقها، احادیث ضعیف مربوط به آل را به نوعی تفسیر می‌کنند که با آموزه‌های دینی سازگار باشد. به عنوان مثال، برخی معتقدند که آل نمادی از وسوسه‌ها و خطرات دنیوی است که زنان زائو را تهدید می‌کند و باید از آنها دوری کنند. از نظر علمی، هیچ مدرکی برای اثبات وجود آل وجود ندارد و باور به آن بیشتر به خرافات و باورهای عامیانه شباهت دارد.

علت ایجاد افسانه آل

افسانه زائوترسان، ریشه در اعماق تاریخ و باورهای بشری دارد. در جوامع گذشته، مرگ و میر زنان بعد از زایمان، به دلیل فقدان بهداشت مناسب، آمبولی و پارگی رحم، امری رایج بود. در آن زمان، به دلیل عدم درک علمی از این پدیده، مردم به خرافات و باورهای ماوراء الطبیعه پناه می‌بردند.

علاوه بر فقدان دانش علمی، عوامل دیگری نیز در شکل‌گیری این افسانه نقش داشتند. در جوامع سنتی، زنان باردار و تازه زایمان‌کرده، از نظر جسمی و روحی ضعیف بودند و به مراقبت‌های ویژه نیاز داشتند. اما در بسیاری از موارد، این مراقبت‌ها به طور کامل انجام نمی‌شد و زنان در معرض خطر ابتلا به بیماری‌ها و عفونت‌های مختلف قرار داشتند.

ترس و اضطراب ناشی از زایمان، همچنین می‌توانست به توهم و هذیان در زنان منجر شود. در این شرایط، ممکن بود زنان، سایه‌ها و صداهای طبیعی را به عنوان آل تصور کنند.

با گذشت زمان و پیشرفت علم پزشکی، مرگ و میر زنان بعد از زایمان به طور قابل توجهی کاهش پیدا کرد. در حال حاضر، با وجود آگاهی بیشتر مردم، هنوز هم در برخی از جوامع، افسانه زائوترسان رواج دارد. این افسانه می‌تواند به اضطراب و ترس زنان باردار و تازه زایمان‌کرده منجر شود و سلامت روانی آنها را به خطر اندازد.

جمع بندی

با تمام این اوصاف، هنوز هستند کسانی که در روستاها، اقوام بومی و قدیمی‌های محل به آل اعتقاد داشته باشند و برای دور کردن آن از زن تازه زاییده، بکوشند با تیزی و پیاز یا سوخته باروت از او دفاع کنند.

کمبود تحقیقات علمی و عدم دسترسی به خدمات درمانی پیشرفته، کمبود رواج تفکر علمی و منطقی، سبب شده بودند تا بسیاری از اقوام، با افسانه‌هایی مانند زائوترسان مرگ و میر مادران و نوزادان را توجیه کنند. به تدریج با گسترش علم پزشکی و ارائه خدمات بهداشتی بیشتر، آگاهی افزایش یافت و امروزه درصد کمتری از مادران و کودکان از دنیا می‌روند.

نظر شما درباره افسانه آل چیست؟ آیا تا به حال داستانی از زائوترسان از قدیمی‌های فامیل شنیده‌اید؟ منتظر نظرات شما درباره افسانه‌های محلی هستیم!

سؤالات متداول

مطالب مرتبط:

مجموعه ای بی ‌نظیر از بهترین فیلم های برد پیت؛ آثار فراموش نشدنی برد پیت کدامند؟ برترین خواننده های زن خارجی | خوش صدا ترین خواننده های زن خارجی کدامند؟ بهترین مانگاها | جذاب ترین مانگاهای قرن که باید قبل از مرگ بخوانید بهترین خواننده های راک جهان | با 10 بهترین خواننده های راک خارجی آشنا شوید! بهترین انیمه های 2023 | بهترین انیمه های ۲۰۲۳ که نباید از دست بدهید بهترین بازی های کامپیوتری کدامند؟ | 15 بازی برتر PC در قرن 21 بهترین انیمه های ترسناک | 10 انیمه ترسناکی که شما را از خواب می اندازند! 10 تاثیرگذارترین زنان تاریخ | قوی ترین زنان دنیا در عرصه های مختلف